ZAMANAŞIMI NEDİR?

Zamanaşımı, bir alacağın belirli bir süre içinde talep edilmemesi durumunda hukuki olarak geçerliliğini yitirmesi anlamına gelir. Bu süre, alacak sahibinin hakkını korumak için belirli bir süre içinde yasal işlemleri başlatmaması durumunda devreye girer.

Zamanaşımı, alacak hakkının belli bir süre kullanılmamasından dolayı dava edilebilme niteliğinden yoksun kalmasını ifade eder. Bu durum, alacak hakkını sona erdirmeyip  borcu “eksik borç” haline dönüştürür.

Bununla beraber borcun zamanaşımına uğradığı bilinmediği halde dahi ifa edildiği hallerde, ifa geçerlidir. Bu sebeple sebepsiz zenginleşme hükümlerine başvurulamaz. Bu yazımızda zamanaşımı nedir ve özel hukukta nasıl düzenlenmiştir soruları açıklanacaktır.

SÖZLEŞMELERDEN DOĞAN ALACAKLARDA ZAMANAŞIMI

Sözleşmeden doğan alacaklar, taraflar arasında belirli bir anlaşmanın sonucunda ortaya çıkan ödeme yükümlülükleridir. Bu tür alacaklar, genellikle bir sözleşme veya anlaşma belgesi ile belgelendirilmektedir. Ancak, alacaklar zaman içinde ödenmediği takdirde zamanaşımına uğrayabilirler. Zamanaşımı, bir alacağın yasal olarak talep edilemeyecek kadar eski hale gelmesi anlamına gelir.

Zamanaşımı Süreleri

Sözleşmeden doğan alacakların zamanaşımı süreleri ülke ve hukuk sistemine göre değişebilmektedir. Genellikle, bu süreler alacak türüne, sözleşme tipine ve ülkenin yasal düzenlemelerine bağlı olarak belirlenir.

Örneğin, ülkemizde sözleşmeden doğan alacaklar için zamanaşımı süresi 10 yıldır.

Zamanaşımı Süresinin Başlangıcı

Zamanaşımı süresi, genellikle alacağın vadesi veya ihlalin gerçekleştiği tarihten itibaren başlar. Ancak bu başlangıç tarihi bazen alacağın türüne ve hukuki durumuna göre değişebilmektedir. Örneğin, hizmet sözleşmesinden kaynaklanan bir alacakta, hizmetin tamamlanma tarihi zamanaşımının başlangıcı olabilir.

Zamanaşımı İhlali ve Kesintiler

Zamanaşımı süresi, bazı durumlarda kesintilere uğrayabilmektedir. Alacak sahibi, alacağını talep etmek için yasal işlemleri başlattığında veya alacakla ilgili bazı belirli eylemleri gerçekleştirdiğinde zamanaşımı süresi durabilir veya sıfırlanabilir. Bu, alacak sahibinin hakkını koruma şansını sürdürmesine olanak tanır.

Zamanaşımı Savunması

Alacak sahibi, alacağını talep ettiğinde, borçlu tarafından zamanaşımı savunması ile karşılaşabilir. Borçlu, alacağın zamanaşımına uğradığını iddia edebilmektedir. Bu nedenle, alacak sahibi, alacağını zamanında talep etmek ve gerekli hukuki süreçleri takip etmek önemlidir.

Sözleşmeden doğan alacaklarda zamanaşımı, hukuki bir kavramdır. Alacak sahipleri için dikkate alınması gereken önemli bir faktördür. Zamanaşımı süreleri ve kuralları, yerel yasal düzenlemelere göre değişebilir. Bu nedenle alacak sahipleri ve borçlular, bu konuda uzman bir hukuk danışmanından tavsiye almalıdır. Alacak sahipleri, alacaklarını zamanında talep etmek ve hukuki süreçleri takip etmek suretiyle zamanaşımından kaçınabilirler.

HAKSIZ FİİL ZAMANAŞIMI SÜRESİ

Haksız fiil zamanaşımı, hukuki bir kavramdır. Ayrıca haksız fiilin işlendiği tarihten itibaren belirli bir süre içinde hukuki işlemlerin başlatılmasını gerektirir.

Haksız fiil, bir kişinin diğerine zarar vermesi veya hukuki haklarına tecavüz etmesi durumunda ortaya çıkar. Bu nedenle haksız fiil zamanaşımı süreleri, mağdurun zararı ve haksız fiili öğrenme tarihine göre değişebilir.

Haksız Fiil Nedir?

Haksız fiil, bir kişinin yasal bir hakka veya yasal bir yükümlülüğe aykırı olarak başkasına zarar vermesi veya hukuki bir ihlalde bulunması durumunu ifade eder. Örneğin, bir kişinin özel mülkiyet hakkına tecavüz etmek, bir haksız fiil örneği olabilmektedir.

Haksız Fiil Zamanaşımı Süreleri

Haksız fiilin işlendiği tarihten itibaren haksız fiili ve zararı öğrenen kişi, haksız fiilin meydana geldiğini ve kim tarafından işlendiğini bildiği tarihten itibaren iki yıl içinde hukuki işlemlere başvurmalıdır.

Örneğin, biri bir kazada yaralandığında, kazanın nedenini öğrendiği tarihten itibaren iki yılda tazminat davası açmalıdır.

Öğrenmenin Sonradan Gerçekleştiği Durumlar

Haksız fiilin işlendiği tarihten sonra haksız fiili ve zararı öğrenen kişi, bu bilgiyi sonradan edindiği durumlarda 10 yıllık bir zamanaşımı süresi ile karşılaşır. Bu, kişinin haksız fiili veya zararı daha sonra fark ettiği ve bu farkındalığın haksız fiilin işlendiği tarihten sonraki bir süre içinde gerçekleştiği durumlarda geçerlidir.

Cezai Yaptırımlar ve Zamanaşımı Süreleri

Cezai suçlar için ceza kanunlarında genellikle daha uzun zamanaşımı süreleri öngörülür. Bu nedenle, haksız fiil aynı zamanda bir ceza suçu olarak kabul ediliyorsa, daha uzun bir zamanaşımı süresi uygulanabilir.

Zamanaşımının Sonuçları

Zamanaşımı süresinin dolması, mağdurun haksız fiilden kaynaklanan taleplerini mahkemeye taşıma hakkını kaybetmesi anlamına gelir. Bu nedenle, haksız fiil mağdurları, zamanaşımı sürelerini dikkate almalı ve haklarını korumak için gerekli hukuki adımları zamanında atmaları önemlidir.

Haksız fiil zamanaşımı, haksız fiilin türüne ve mağdurun zararı ve haksız fiili ne zaman öğrendiğine bağlı olarak farklı süreler içerebilir. Bu süreleri kaçırmamak ve haklarını korumak için mağdurların zamanında hukuki yardım alması önemlidir. Ayrıca, ceza kanunlarında daha uzun zamanaşımı süreleri öngörüldüğü durumlarda da dikkatli olunmalıdır. Haksız fiil davaları karmaşık olabilir ve profesyonel hukuki yardım almak genellikle gereklidir.

Sebepsiz Zenginleşme ve Zamanaşımı

Sebepsiz zenginleşme, bir kişinin haksız veya hukuksuz bir şekilde başka bir kişinin malvarlığına veya kaynaklarına sahip olmasını ifade eder. Bu durumda, haksız şekilde zenginleşen kişiye, hukuki bir yükümlülüğü yerine getirmediği veya bir hata sonucu malvarlığını artırdığı için geri ödeme yapma yükümlülüğü doğar. Ancak, bu tür alacakların belirli bir süre içinde talep edilmemesi durumunda zamanaşımı söz konusu olabilir.

1. Sebepsiz Zenginleşme Nedir?

Sebepsiz zenginleşme, bir kişinin hukuka aykırı bir şekilde başka bir kişinin malvarlığına sahip olmasıdır. Örneğin, bir kişinin yanlışlıkla başka birinin hesabına para yatırması sebepsiz zenginleşme örneği olabilir.

2. Zamanaşımı Süreleri

Sebepsiz zenginleşmeden kaynaklanan alacakların zamanaşımı süreleri, geri isteme hakkının öğrenildiği tarihe göre farklılık gösterebilir:

• Geri İsteme Hakkının Öğrenildiği Tarih. Geri isteme hakkı, kişinin haksız zenginleşme durumunu öğrendiği tarihten itibaren iki yıl içinde kullanılmalıdır. Yani, kişi bu haksız durumu fark ettiği andan itibaren iki yıl içinde hukuki işlemleri başlatmalıdır.
• Gerçekleşme Tarihinden Sonradan Öğrenme. Geri isteme hakkının sonradan öğrenilmesi durumunda ise, sebepsiz zenginleşmenin gerçekleştiği tarihten itibaren 10 yıl dolduğunda zamanaşımı süresi sona erer. Yani, kişi haksız zenginleşmeyi daha sonra fark ederse, on yıl içinde bu hakkını kullanmalıdır.

3. Zamanaşımının Sonuçları

Zamanaşımı süresinin dolması, kişinin sebepsiz zenginleşmeden kaynaklanan alacaklarını mahkemeye taşıma hakkını kaybetmesi anlamına gelir. Bu nedenle, bu tür durumları yaşayan kişiler, haklarını korumak ve geri ödemeyi talep etmek için gerekli hukuki adımları zamanında atmaları önemlidir.

4. Profesyonel Hukuki Yardım

Sebepsiz zenginleşme davaları karmaşık olabilir ve kanuni sürelerin doğru bir şekilde hesaplanması ve uygulanması önemlidir. Bu nedenle, bu tür davalarla ilgili profesyonel hukuki yardım almak, haklarınızı koruma sürecinde büyük önem taşır.

Sebepsiz zenginleşme, haksız bir şekilde bir kişinin malvarlığının artmasına neden olan bir durumu ifade eder. Bu tür durumlarda geri ödeme hakkı doğar, ancak bu hak belirli zamanaşımı sürelerine tabidir. Kişiler, bu süreleri kaçırmamak ve haklarını korumak için hukuki yardım almalıdır. Ve gerektiğinde hukuki işlemleri başlatmalıdır.

ZAMANAŞIMI VE HAK DÜŞÜRÜCÜ SÜRE FARKLARI

Bu iki kavram arasındaki farklar şu şekilde sıralanabilir;

• Zamanaşımı bir defi niteliğinde olmasına rağmen , hak düşürücü süre itiraz niteliğindedir.

• Zamanaşımı bir defi niteliğinde olduğu için hakim bunu kendiliğinden göz önüne almaz. Taraflarca ileri sürülmelidir ancak hak düşürücü süre itiraz niteliğinde olduğundan hakim tarafından kendiliğinden  dikkate alınır.

• Hak düşürücü sürelerde, zamanaşımındaki gibi sürelerin durması ya da kesilmesi söz konusu değildir.

ZAMANAŞIMI DEF’İ NEDİR?      

Hukuken, kişisel savunma def’i niteliğindedir. Borçlu, zamanaşımına uğramış borcunu ifadan kaçınmak için ; zamanaşımı def’i aracılığıyla, borcun dava edilebilme niteliğini kaybettiğini ileri sürebilir. Ancak taraflar ileri sürmediği takdirde hakim kendiliğinden göz önünde bulundurmaz.

TBK KAPSAMINDA ZAMANAŞIMI KAVRAMI(TBK madde 146-161)

Bir alacağın zamanaşımına uğraması için kanunda öngörülen sürelerin geçmesi gerekmektedir. TBK madde 146 uyarınca kanunda düzenlenen genel zamanaşımı süresi 10 yıldır. Bu süre kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde bu süre uygulanır.

TBK kapsamında 5 yıllık zamanaşımı süresine  tabi alacaklar:

• 1. Kira bedelleri, anapara faizleri ve ücret gibi diğer dönemsel edimler.
• 2. Otel, motel, tatil köyü gibi yerlerdeki konaklama bedelleriyle lokanta ve benzeri yerlerdeki yeme içme bedelleri.
• 3. Küçük sanat işlerinden ve küçük çapta perakende satışlardan doğan alacaklar.
• 4. Bir ortaklıkta, ortaklık sözleşmesinden doğan ve ortakların birbirleri veya kendileri ile ortaklık arasındaki; bir ortaklığın müdürleri, temsilcileri, denetçileri ile ortaklık veya ortaklar arasındaki alacaklar.
• 5. Vekâlet, komisyon ve acentelik sözleşmelerinden, ticari simsarlık ücreti alacağı dışında, simsarlık sözleşmesinden doğan alacaklar.
• 6. Yüklenicinin yükümlülüklerini ağır kusuruyla hiç ya da gereği gibi ifa etmemesi dışında ; eser sözleşmesinden doğan alacaklar.

Zamanaşımının Başlangıcı

TBK madde 149 uyarınca zamanaşımı süresi alacağın muaccel olmasıyla işlemeye başlar. Alacağın muaccel olmasının bir bildirime bağlı olduğu hâllerde, zamanaşımı bu bildirimin yapılabileceği günden işlemeye başlar.

Zamanaşımın Kesilmesi Ve Durması

Zamanaşımını durduran sebeplerden birinin var olması durumunda süre hiç işlemeye başlamaz veya  işlemeye başlamış olsa bile durur. Zamanaşımını durduran sebeplerin ortadan kalktığı günün bitiminde ; zamanaşımı işlemeye başlar. Veya durmadan önce başlamış olan işlemesini sürdürür. Ayrıca zamanaşımını süresini durduran sebepler şunlardır:

• -Velayet süresince, çocukların ana ve babalarından olan alacakları için.                                                                                                           
• – Vesayet süresince, vesayet altında bulunanların vasiden veya vesayet işlemleri sebebiyle Devletten olan alacakları için.
• -Evlilik devam ettiği sürece, eşlerin diğerinden olan alacakları için.        
• – Hizmet ilişkisi süresince, ev hizmetlilerinin onları çalıştıranlardan olan alacakları için.
• -Borçlu, alacak üzerinde intifa hakkına sahip olduğu sürece.
• – Alacağı, Türk mahkemelerinde ileri sürme imkânının bulunmadığı sürece.
• -Alacaklı ve borçlu sıfatının aynı kişide birleşmesinde ; birleşmenin ileride geçmişe etkili olarak ortadan kalkması durumunda, bu durumun ortaya çıkmasına kadar geçecek sürece.

Diğer Kanunlarda Düzenlenen Zamanaşımı Süresini Durduran Sebepler

• -Terekenin resmi defterinin tutulması
• -Alacak hakkının taşınmaz rehniyle güvence altına alınması
• -İflasın açılması, ertelenmesi ve konkordato talebinin kabul edilmesi
• -Banka borçlarının yüklenilmesi veya alacaklarının devralınması
• – İş uyuşmazlıklarında zorunlu arabuluculuk uygulanırsa ,arabuluculuk bürosuna başvurulmasından son tutanağın düzenlendiği tarihe kadar geçen zamanda zamanaşımı durur.

Zamanaşımı süresinin kesilmesi durumunda, bu sürenin kesilmesini sağlayan sebebin ortadan kalkmasının ardından zamanaşımı süresi en baştan işlemeye başlar.

Zamanaşımını süresini kesen sebepler

-Borçlu borcu ikrar etmişse, özellikle faiz ödemiş veya kısmen ifada bulunmuşsa ya da rehin vermiş veya kefil göstermişse.

Alacaklının,

• -Mahkemede dava açması veya def’i yoluyla alacağını ileri sürmesi
• -Hakem huzurunda dava açması veya def’i yoluyla alacağını ileri sürmesi
• -İcra takibinde bulunması veya iflas masasına başvurması

Bağlı Alacaklarda Zamanaşımı

Asıl alacağın zamanaşımına uğramasıyla beraber ona bağlı faiz ve diğer alacaklar da zamanaşımına uğrar.

Zamanaşımı Sürelerinin Kesinliği Ve Feragat

Zamanaşımı süreleri, sözleşmeyle değiştirilemez.

Feragat, tasarruf işlemidir. Bu sebeple henüz doğmamış hakka ilişkin  bir tasarruf işlemi gerçekleştirilemez ve zamanaşımından önceden feragat edilemez. Müteselsil borçlulardan birinin veya bölünemez bir borcun borçlularından birinin feragat etmiş olması, diğerlerine karşı ileri sürülemez. Asıl borçlunun feragati kefile karşı ileri sürülemez.

HAKSIZ FİİLDE ZAMANAŞIMI(TBK madde 72)

Haksız fiil, kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasının şahsına ya da malvarlığında zarar meydana gelmesine neden olan eylemdir. Zamanaşımı süresi TBK madde 72’de düzenlenmiştir. Buna göre tazminat istemi, zarar görenin zararı ve tazminat yükümlüsünü öğrendiği tarihten itibaren iki yıl ve her hâlde fiilin işlendiği tarihten itibaren on yılın geçmesiyle zamanaşımına uğrar. Ancak ceza kanunlarında daha uzun bir zamanaşımı süresi öngörüldüyse bu süre uygulanır.

SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDE ZAMANAŞIMI(TBAK madde 82)

Sebepsiz zenginleşme , haklı bir sebep olmaksızın, bir başkasının malvarlığından veya emeğinden zenginleşmedir.  Zamanaşımı süresi TBK madde 82’de düzenlenmiştir. Buna göre sebepsiz zenginleşmeden doğan istem hakkı, hak sahibinin geri isteme hakkı olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak iki yıl ve her hâlde zenginleşmenin gerçekleştiği tarihten başlayarak on yılın geçmesiyle zamanaşımına uğrar.

İŞ HUKUKUNDA ZAMANAŞIMI KAVRAMI

İş Kanunu’nda zamanaşımı sürelerini incelerken öncelikli olarak kıdem ve ihbar tazminatının için öngörülen özel zamanaşımı sürelerine bakacağız. Kıdem tazminatı ve ihbar tazminatına ilişkin davalar, 5 yıllık süreye tabidir.

Aynı zamanda sendikal tazminat, eşit işlem borcuna aykırılık nedeni ile tazminat, kötüniyet tazminatı, işe başlatmama tazminatı, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 26/2 maddesindeki maddi ve manevi tazminat, belgenin zamanında verilmemesinden kaynaklanan tazminat, askerlik sonrası işe almama nedeni ile öngörülen tazminat da genel zamanaşımı süresi olan 5e yıllık süreye tabidir.

Kıdem tazminatında  zamanaşımı süresi işveren tarafından sözleşmenin haksız feshi , işçi tarafından sözleşmenin haklı feshi, işçinin askere gitmesi, işçinin yaşlılık ya da malullük aylığı almak için işten ayrılması, kadın işçinin evlilik için işten ayrılması, işçinin ölümü sebebiyle iş sözleşmesinin sona ermesi halinde başlar.

İhbar tazminatında  zamanaşımı süresi iş sözleşmesinin haksız feshiyle başlar.

TBK madde 147 uyarınca ücret gibi dönemsel nitelikte ödenen alacakların beş yıllık zamanaşımına tabidir.

İş sözleşmesi hala devam ediyorken kullanılması gereken ve iş sözleşmesinin feshi ile birlikte alacak niteliği doğan yıllık izin ücreti alacağının zamanaşımı süresinin fesih tarihinden başlatılması gerekmektedir.

İş davalarında basit yargılama usulü uygulanır. Savunmanın değiştirilmesi yasağı cevap dilekçesinin verilmesiyle başlar ve zamanaşımı def’i cevap dilekçesi ile ileri sürülmelidir. Eğer cevap dilekçesi ile ileri sürülmezse daha sonra ileri sürülemez. Bunun istisnaları ıslah kurumu ve davacının açık muvafakatidir. Islah dilekçesinin davalı tarafa tebliği üzerine iki haftalık süre içinde ıslaha konu olan kısımlar için zamanaşımı definde bulunulabilir. Zamanaşımı def’i davacının açık muvafakati ile de yapılabilir.

SIK SORULAN SORULAR

Daha fazla bilgi almak için bize whatsapp üzerinden ulaşabilir ; borçlar hukuku ile ilgili makalelerimize buradan ulaşabilirsiniz.