1. Taleple bağlılık ilkesi nedir?
Taleple bağlılık ilkesi, hâkimin, tarafların dava sırasında talep ettikleri sonuçlarla sınırlı olarak karar verebileceğini ifade eder. Hâkim, tarafların taleplerinden daha fazlasına veya tamamen farklı bir şeye hükmedemez. Ancak bazı durumlarda, talep edilen miktarın veya sonucun daha azına karar vermesi mümkündür.
2. Taleple bağlılık ilkesi hangi davalarda geçerlidir?
Bu ilke, özel hukuk davalarının çoğunda geçerlidir. Özellikle, tarafların taleplerinin dava sürecindeki sınırlarını belirlediği davalarda uygulanır. Ancak hâkimin re’sen harekete geçme yetkisinin olduğu davalarda bu ilkeye istisnalar bulunabilir.
3. Hâkim, tarafların taleplerini aşarak karar verebilir mi?
Hayır, hâkim taleplerin ötesine geçerek karar veremez. Örneğin:
- Davacı, 100.000 TL alacak talep ediyorsa hâkim, 150.000 TL’ye hükmedemez.
- Davacı bir taşınmazın tapusunun iptalini talep ediyorsa hâkim, tapu iptaline ek olarak farklı bir hak tanıyamaz.
Ancak hâkim, talep edilen miktardan veya sonucun bir kısmından daha azına karar verebilir.
4. Taleple bağlılık ilkesine aykırı kararlar nasıl düzeltilir?
Eğer hâkim, taleple bağlılık ilkesine aykırı şekilde tarafların talebinden fazlasına ya da farklı bir şeye karar verirse:
- İstinaf ya da temyiz yoluna başvurulabilir.
- Bu durumda verilen karar, üst mahkeme tarafından bozulabilir.
5. Taleple bağlılık ilkesinin uygulanmadığı durumlar nelerdir?
Bazı durumlarda hâkim, taleple bağlılık ilkesine uymak zorunda değildir. Örneğin:
- Kamu düzenini ilgilendiren davalar: Hâkim, tarafların talepleriyle sınırlı kalmayabilir ve gerekli gördüğü diğer konuları da inceleyebilir.
- Re’sen araştırma gerektiren davalar: Özellikle velayet, boşanma veya çocuk hakları gibi kamu yararını ilgilendiren davalarda hâkim, taleplerin dışına çıkabilir.
- Kanunla belirlenen istisnai durumlar: Örneğin, iş hukukunda işçi haklarının korunması için hâkim kendiliğinden araştırma yapabilir.
6. Taleple bağlılık ilkesi adil yargılama açısından neden önemlidir?
Bu ilke, tarafların dava sürecindeki haklarının korunmasını ve yargılamanın tarafsız şekilde yürütülmesini sağlar:
- Tarafların iradesine saygı gösterir: Hâkim, yalnızca tarafların talepleri üzerinden karar verir.
- Yargılamanın sınırlarını belirler: Davanın kapsamı tarafların talepleriyle sınırlı olduğundan, gereksiz tartışmalardan kaçınılır.
- Hukuki öngörülebilirliği destekler: Taraflar, yargılamanın sonucunu taleplerine göre tahmin edebilir.
7. Taleple bağlılık ilkesi ile taraflarca getirilme ilkesi arasındaki fark nedir?
- Taleple bağlılık ilkesi: Hâkim, tarafların talep ettiği sonuçlarla sınırlı karar verir.
- Taraflarca getirilme ilkesi: Hâkim, tarafların ileri sürdüğü iddia ve delillerle bağlıdır, başka delil toplayamaz.
Bu iki ilke, tarafların davaya olan hâkimiyetini artırır ve yargılamanın tarafsız şekilde yürütülmesini sağlar.
8. Hâkim, tarafların talep etmediği bir şeyi kararına ekleyebilir mi?
Hayır, hâkim tarafların talep etmediği bir konuyu kararına ekleyemez. Örneğin:
- Davacı sadece tazminat talep ettiyse, hâkim buna ek olarak başka bir yükümlülük getiremez.
- Ancak, kanunlarda öngörülen istisnalarda hâkim bu sınırlamanın dışına çıkabilir.
9. Taleple bağlılık ilkesi kamu düzeni açısından nasıl değerlendirilir?
Kamu düzenini ilgilendiren davalarda, taleple bağlılık ilkesinin esnetilmesi mümkündür. Örneğin:
- Velayet davalarında hâkim, çocuğun üstün yararını gözeterek tarafların taleplerine bağlı kalmadan karar verebilir.
- Boşanma davalarında, maddi ve manevi tazminat konuları hâkim tarafından re’sen değerlendirilebilir.
10. Taleple bağlılık ilkesine uyulmaması durumunda ne yapılabilir?
Eğer hâkim, tarafların talep sonuçlarına aykırı bir karar verirse:
- Karar istinaf veya temyize taşınabilir.
- Davada usul hatası yapıldığı gerekçesiyle kararın bozulması talep edilebilir.