İŞÇİNİN MAAŞININ ÖDENMEMESİ

İş sözleşmesi; tarafları işçi ve işveren olan ve her iki tarafa da borç yükleyen bir sözleşmedir. Diğer adı hizmet sözleşmesi olan bu sözleşmede ; işçi bir iş görme borcunu üstlenirken işveren bu iş görme karşılığında belli bir miktar ücret ödeme borcunu üstlenmektedir. Dolayısıyla yazımızın da konusunu olan işçinin maaşının ödenmemesi işverenin sözleşmedeki edimini yerine getirmediği ; sözleşmeye aykırı davrandığı anlamına gelmektedir. İşçinin maaşının ödenmemesi denilirken geniş anlamda ücret anlaşılmalıdır. Örneğin işçinin net ücreti haricinde yaptığı fazla mesai sonunda hak kazandığı ücret de bu başlık altında incelenecektir. Aşağıda ücret nedir ; işçinin maaşının zamanında ödenmemesi, işçinin maaşının bankadan ödenmesi ; maaşı ödenmeyen işçinin hakları ve diğer önemli başlıklar ayrıntılı şekilde açıklanacaktır.

ÜCRET NEDİR ?

İşçinin maaşının ödenmemesi konusunu ayrıntılı olarak incelemeden evvel ücret nedir sorusunun cevabını vermekte fayda vardır. Ücret nedir sorusuna verilecek en genel cevap ; işçinin iş gücünü kullanarak yaptığı bir iş neticesinde işveren tarafından ödenen bedeldir. Ücret anayasal bir hak olup Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ‘nın 55. maddesi ; “Ücret emeğin karşılığıdır.” diyerek kısa bir tanımlama yapılmıştır. Yine 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 32. maddesi ; ” Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır.” diyerek bir tanımlamaya yer vermiştir. Anayasa’nın bahsi geçen maddesi devlete pozitif bir yükümlülük getirerek ; devletin çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret almalarını ve diğer sosyal haklardan faydalanmalarını sağlamak için gerekli önlenmeleri alması gerektiğini vurgulamıştır.

Yukarıda dar anlamda ücret nedir sorusuna ilişkin açıklamalar yapılmıştır. Ancak işçinin maaşının ödenmemesi halinin tam anlaşılabilmesi için ; geniş anlamda ücretin ne olduğunun da izah edilmesi gerekir. Geniş anlamda ücret ; işçinin hak kazandığı prim, ikramiye, yol, yemek gibi her çeşit istihkaktır. Dolayısıyla bunlardan birinin ödenememesi de maaşın ödenmemesi anlamına gelecektir.

• Ücret, Türk parası ile işyerinde yahut özel olarak açılmış bir banka hesabına yatırılmak suretiyle ödenecektir.
• Ücretin banka hesabına yatırılması yasal bir zorunluluk olup ücretin elden ödenmesi kanuna aykırıdır.
• Eğer taraflar ücreti yabancı para cinsinden kararlaştırmışsa ; aksi söylenmedikçe ödenme günündeki kur üzerinde Türk parası cinsinden ödenecektir.
• Ücret ; emre yazılı senet veya kupon yahut ülkede para yerine geçtiği iddia edilen bir senet ile ödenemez.

İŞÇİNİN MAAŞININ ZAMANINDA ÖDENMEMESİ

4857 Sayılı İş Kanunu’nda işçinin maaşının ne zaman ödenmesi gerektiği tam olarak belirtilmemişse de hangi periyotlarla ödeneceği belirtilmiştir. İlgili maddeye göre ücret en geç ayda bir ödenmektedir. Bu süre iş yeri yönetmelikleri veya toplu iş sözleşmeleri ile bir haftaya kadar düşürülebilecektir. İşçinin maaşının zamanında ödenmemesi uygulamada oldukça sık karşılaşılan durumlardan biridir. Bireysel iş sözleşmelerinde çoğu zaman ücretin ödeme tarihi olarak belli bir aralık belirlenmektedir. Örneğin ücret her ayın 1’i ile 5’i arasında ödenmektedir şeklinde. Bu durumda işverenin işçinin maaşını ayın 1,2,3,4 veya 5. gününde yatırması gerekir. İşveren en geç ayın 5. günü maaşı yatırmazsa ; artık işçinin maaşının zamanında ödenmemesi hali ortaya çıkar.

Genel kanun niteliği taşıyan 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 406. maddesinde de ;

“Aksine adet olmadıkça, işçiye ücreti her ayın sonunda ödenir. Ancak hizmet sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesiyle daha kısa ödeme süreleri belirlenebilir . ” diyerek bu hususta bir düzenleme içermektedir.

Görüldüğü üzere ücretin ödenme zamanı ile ilgili kanunda bir düzenleme olmakla birlikte ; ödeme günü iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmelerine bırakılmıştır. Ancak bu sözleşmelerle de bir ödeme günü tayin edilmezse işçinin maaşı ; çalışılan ayın son günü veya en geç takip eden ayın ilk iş günü ödenmelidir.

Ne yazık ki uygulamada işçinin maaşının ödenmemesi çok sık karşılaşılan bir problemdir. İşçi ücretini belirtilen tarihten haftalar sonra alabilmekte hatta kimi zaman iki aylık maaşını birlikte almaktadır. Aşağıda bu husus ayrıntılı olarak açıklanacaktır ancak kısaca belirtmemiz gerekirse bu durum işçin iş akdini haklı nedenle feshetmesi için sebep teşkil etmektedir. İşçinin maaşının zamanında ödenmemesi sebebiyle iş akdi haklı nedenle feshedilecektir ve işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır.

İŞÇİNİN MAAŞININ BANKADAN ÖDENMESİ

Yukarıda belirtilen metinde, işçinin maaşının bankadan ödenmesi gerektiği ve bu kuralın sıklıkla ihlal edildiği durumlar detaylandırılmaktadır.

İşverenler, çalıştırdıkları işçilerin ücretlerini, primlerini, ikramiyelerini ve benzeri ödemeleri, özel olarak açılan banka hesapları aracılığıyla yapmak zorundadır. Bu gereklilik, işçilerin mali haklarının denetlenebilirlik ve ispat açısından daha güvenli bir şekilde sağlanabilmesini amaçlamaktadır.

Ancak uygulamada, özellikle sigortasız işçi çalıştırılan durumlarda, işçilerin maaşları elden ödenmektedir. Bu yöntem, işverenin işçiyi kayıt dışı tutmasını sağlamaktadır. İşçinin maaşının bankadan ödenmesi kuralının ihlal edildiği bir diğer durum ise asgari ücretin altında işçi çalıştırılmasıdır.

Devlet tarafından belirlenen asgari ücret, işçilerin en düşük yaşama standardını sağlamaları için belirlenen bir düzeydir ve altında çalıştırılma yasağı bulunmaktadır. Ancak, maalesef bu yasak, bazen kötü niyetli olarak ihlal edilmektedir. İşverenler, asgari ücretin altında işçi çalıştırdıklarında, asgari ücreti banka aracılığıyla işçinin hesabına yatırmakta ve geri kalan miktarı işçiden geri almaktadır.

Bu tür durumlar sıklıkla karşılaşılan bir sorundur ve işçiler için haklı bir fesih sebebi oluşturmaktadır. İşçi, asgari ücretin altında çalıştırıldığı durumlarda, işverenin yasal düzenlemeleri ihlal ettiğini ve işçinin haklarını gasp ettiğini ileri sürerek, haklı nedenle işten ayrılabilecektir.

İŞÇİNİN MAAŞININ ELDEN ÖDENMESİ

Yasalar ve düzenlemeler, işçilerin maaşlarının banka kanalıyla ödenmesini gerektirmektedir. Bu önlem, işçilerin haklarını korumak, kayıt dışı çalışmanın önüne geçmek ve mali işlemleri izlemek amacıyla uygulanmaktadır.

İşçinin maaşının elden ödenmesi, yani nakit olarak verilmesi yasaklanmıştır. Bunun nedeni, elden yapılan ödemelerin kayıt dışı ekonomiyi teşvik etmesi, vergi kaçakçılığına zemin oluşturması ve işçilerin sosyal haklarını kaybetmesine yol açabilmesidir.

Ancak, pratikte bu kural sık sık ihlal edilmektedir. Özellikle kayıt dışı işçi çalıştıran işverenler, maaş ödemelerini elden yapma yoluna sıklıkla başvurmaktadır. Bu şekilde yapılan ödemeler, işverenin kayıt dışı faaliyetlerini gizlemesine yardımcı olurken, işçinin de haklarını kaybetmesine neden olmaktadır.

İşçinin maaşının elden ödenmesi, işçi açısından haklı nedenle fesih sebebi olarak kabul edilmektedir. Yani, işverenin maaş ödemelerini banka kanalıyla yapmaması durumunda, işçi bu durumu haklı bir neden olarak göstererek işten ayrılabilecektir. Ayrıca, işverenin bu şekilde hareket etmesi, işverenin yasal yükümlülüklerini yerine getirmemesi anlamına gelir. İşçi, bu durumu ilgili mercilere bildirerek hakkını arar.

Sonuç olarak, işçilerin maaşlarının banka kanalıyla ödenmesi, hem işçilerin haklarını korumak hem de kayıt dışı ekonomiyle mücadele etmek amacıyla önemli bir kuraldır. İşverenlerin bu kurala uyması ve işçilerin de haklarını korumak için gereken adımları atmaları önemlidir.

MAAŞI ÖDENMEYEN İŞÇİNİN HAKLARI

Yukarıda işçinin ücret hakkının anayasal bir hak olduğunu ve iş sözleşmesinin ana edimlerinden biri olduğundan bahsettik. İşçi açısından da ücret yaptığı iş karşılığında hayatını idame ettirmesi için alması gereken bedeldir. Bu denli önemli bir hususun işveren tarafından hiç veya gerektiği şekilde yerine getirilmemesine kanun koyucu ağır yaptırımlar bağlamıştır. Maaşı ödenmeyen işçinin hakları bu sebeple oldukça önemlidir. Yukarıda başlıklar halinde işçinin maaşının ne olması , ne zaman ödenmesi ve nasıl ödenmesi gerektiğini belirttik. İşçinin maaşının ödenememesi olarak tanımlayabileceğimiz durumlar da işçinin maaşının hiç ödenmemesi veya yukarıda izah edilen şekillerde ödenmemesi halidir.

Peki maaşı ödenmeyen işçinin hakları nelerdir ?

• Öncelikle maaşı ödenmeyen işçi, işi yapmaktan kaçınabilecektir. Zira işveren ücret ödeme borcuna aykırı hareket ettiğinden işçinin de iş görme borcuna aykırı hareket etme hakkı doğmuştur. İşçinin iş görme borcundan kaçınması grev olarak nitelendirilemeyecektir. Ayrıca işçinin maaşının ödenmemesi sebebiyle iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınması işverene iş akdini feshetme hakkı vermeyecektir.
• İşçi iş akdini haklı nedenle feshedebilecektir.
• İşçinin ödenmeyen ücretine mevduata uygulanan en yüksek faiz işletilecektir.

Maaşı ödenmeyen işçinin hakları başlığı altında sayılan ilk hak işçinin iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınma hakkıdır. 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 34. maddesi “Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir.” diyerek işçiye bu hakkı yasal olarak tanımıştır. İşçinin bu kişisel karar sonucunda iş görme borcunu yerine getirmemesi sayısal olarak yeterli niteliğe ulaşsa da gren olarak değerlendirilemez. Ayrıca bu durum işveren açısından haklı nedenle fesih sebebi teşkil etmez. İşçinin ödenmeyen maaşı için mevduata uygulanacak en yüksek faiz uygulanır.

MAAŞIN ÖDENMEMESİ HAKLI NEDENLE FESİH

İşçinin maaşının ödenmemesi durumunun en önemli sonucu işçinin iş akdini bu sebeple feshidir. İşçi açısından haklı nedenle fesih sebeplerinin sayıldığı 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 24. maddesinin ; ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri başlıklı bölümünün (e) bendinde ;

“İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse”

şeklindedir. Bu bende göre işçinin maaşının hiç veya gerektiği gibi ödenmemesi işçi açısından haklı nedenle fesih sebebidir. Uygulamada da işçiye maaşının sürekli geç ödenmesi veya ödenmemesi halinde işçi iş akdini haklı nedenle feshetmekte ve kıdem tazminatına hak kazanmaktadır. Ayrıca fesih sonunda açacağı bir dava ile ödenmeyen ücretlerinin de tahsilini sağlayabilmektedir. İşçinin iş akdini maaşının ödenmemesi sebebiyle feshetmesi için bu ödememe veya geç ödeme halinin sürekli olması gerekir. Örneğin uzun yıllardır aynı iş yerinde çalışan işçinin maaşları her ay düzenli ödenmişse ve yalnızca bir ay bir kaç günlük bir aksama olmuşsa işçi iş akdini haklı nedenle feshetmemelidir. Ancak bu durum (geç ödeme, gerektiği gibi ödememe veya hiç ödememe ) sürekli yaşanıyorsa artık iş akdinin feshi söz konusu olabilecektir.

İşçi bu sebeple iş akdini feshetmek istiyorsa maaşın ödenmemesi durumunun ortaya çıktığı günden itibaren 6 iş günü ve her halde 1 yıl içinde iş akdini feshetmelidir. Maaşının ödenmemesi sebebiyle iş akdini fesheden işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır.

SIK SORULAN SORULAR