İDDİANAME NEDİR ?

 Ceza davaları hukuk davalarından farklı olarak tarafların dava dilekçesi ile açılmamaktadır. Bir ceza davasının açılabilmesi için suç işlendiği kanaatine varan Cumhuriyet savcısı tarafından  bir belge hazırlanmalıdır. İşte bu belgenin adı iddianamedir. Ceza Muhakemeleri Kanunu’nun 170. maddesi kamu davasını açma görevini Cumhuriyet Savcısı vererek  bu hususu net bir şekilde ortaya koymuştur. (İddianame nedir ?)

Cumhuriyet Savcısı suçun,  şikayete bağlı suçlar olup olmamasına göre değişmek kaydıyla ya resen harekete geçecektir ; yahut mağdurum şikayeti üzerine iddianameyi düzenleyecektir . Savcının iddianame düzenlenebilmesi için suçun işlendiğine ilişkin yeterli şüphesinin  bulunması gerekmektedir. Bu şüphe soruşturma aşamasında suça konu olaya ilişkin toplanan somut deliller ile desteklenmelidir.

İlgili yazılarımız ;

• CEZA DAVASI SAVUNMA DİLEKÇESİ ÖRNEĞİ
• İŞE İADE DAVASI
• CEZA MUHAKEMESİNDE HUKUKA AYKIRI DELİLLER
• BELİRLİ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ
• TUTUKLULUĞA İTİRAZ DİLEKÇESİ

İDDİANAME DÜZENLENMESİNİN ŞARTLARI NELERDİR ?

 Yukarıda kısaca belirttiğimiz üzere ceza davasının açılabilmesi için , Savcı tarafından düzenlenen iddianame isimli bir belgeye ihtiyaç vardır.  Peki Savcı hangi durumlarda iddianame düzenler?  İddianame düzenlenmesinin şartları nelerdir?

İddianame düzenlenmesinin ilk şartı Cumhuriyet savcısına suç şüphesinin varlığını öğrenmesidir.  Cumhuriyet Savcısı  suçun niteliğine göre değişme kaydıyla kimi zaman re’sen hareket eder. Suçun şikayete bağlı bir suç olması halinde mağdurun veyahut suçtan etkilenen bir başka kişinin şikayeti üzerine harekete geçmektedir. Türk Ceza Kanunu sistematiğinde savcının suçu öğrenmesi üç şekilde mümkündür.  Savcı suç işlendiği izlenimini veren hali ihbar,  şikayet veya başka bir suretle öğrenebilir.  Bunun üzerine savcı soruşturma açmak zorundadır.

Suç şüphesinin varlığını öğrenen ve bunun üzerine soruşturma işlemlerine başlayan savcı ; bu aşamada olaya ilişkin somut delilleri kolluk marifeti ile toplamak zorundadır.   (İddianame nedir ?) Olaya ilişkin toplanabilecek deliller toplandıktan sonra savcının önünde İki seçenek vardır.  Eğer toplanan deliller neticesinde savcı kamu davası yani ceza davası açmaya gerek olmadığına kanaat getirirse kovuşturmaya yer olmadığına dair karar yazacaktır.

 Ancak soruşturma aşamasında toplanan deliller neticesinde Savcı suçun işlendiğine dair yeterli şüphenin mevcut olduğu kanaatine varırsa iddianame düzenleyecektir. Dolayısıyla iddianame düzenlenmesinin son şartı ; Cumhuriyet savcısının  soruşturma aşamasında topladığı deliller neticesinde suçun işlendiğine dair yeterli şüpheye ulaşmasıdır.  Yeterli şüphe,  şüphelinin yapılacak ceza yargılaması neticesinde mahkum olma ihtimalinin beraat etme ihtimalinden daha yüksek olması anlamına gelmektedir.

İDDİANAMEDE BULUNMASI GEREKEN ZORUNLU UNSURLAR

Ceza muhakemeleri kanununun 170. maddesinin 3.fıkrası  iddianamede  bulunması gereken zorunlu unsurları  bentler halinde saymıştır.  Buna göre ;

Görevli ve yetkili mahkemeye hitaben düzenlenen iddianamede sırasıyla;

• Şüphelinin kimliği,
•  müdafii,
•  maktul , mağdur veya suçtan zarar görenin kimliği,
•  mağdurun veya suçtan zarar görenin yetkili veya Kanuni temsilcisi,
•  açıklanmasını sakınca bulunmaması halinde ihbarda bulunan kişinin kimliği,
• Şikayette bulunan kişinin kimliği,
•   şikayetin yapıldığı tarih,
•  yüklenen suç ve uygulanması gereken kanun maddeleri,
•  yüklenen suçun işlendiği yer, tarih ve zaman dilimi,
•  suçun delilleri,
•  şüphelinin tutuklu olup olmadığı ; tutuklanmış ise, gözaltına alma ve tutuklama tarihleri ile bunların süreleri,

 gösterir.

Bunların yanında Cumhuriyet Savcısı düzenlediği iddianamede suça konu  olay veya olayları soruşturma aşamasında toplanan somut delillerle ilişkilendirerek açıklamak zorundadır.  Aynı zamanda iddianamenin sonuç kısmında şüphelinin salt aleyhine olan hususlar değil lehine olan hususlara da yer verilmelidir. 

İddianamenin sonuç kısmında iddianameye konu suça ilişkin kanunda öngörülen ceza veya güvenlik tedbirleri açıkça belirtilmelidir.  Suçun bir tüzel kişilik faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde tüzel kişi hakkında uygulanabilecek olan güvenlik tedbirleri de açıkça  belirtilecektir.

 Yukarıda sayılan hususları içermeyen bir iddianame denetime elverişli olmayacak ; aşağıda ayrıntılı olarak anlatacağımız iddianamenin iadesi kurumunun işletilmesine sebep olacaktır. (İddianame nedir ?)

ŞÜPHELİNİN SAVUNMASI ALINMADAN İDDİANAME DÜZENLENEBİLİR Mİ?

 5271 sayılı Ceza Muhakemeleri Kanunu’nda  şüphelinin savunmasının alınması iddianame düzenlenmesinin  şartları arasında sayılmamıştır.  Bu sebeple mevcut sistemde şüphelinin  ifadesi alınmadan da iddianame düzenlenebilecektir. Örneğin uygulamada sıkça karşılaşılan kaçaklık durumunda,  şüpheli hakkında ceza davasının açılması için toplanan deliller uyarınca yeterli şüphe olmasına rağmen ; şüpheliye bir türlü ulaşılamaması sebebiyle şüphelinin sorgusu yapılmadan hakkında iddianame düzenlenmesi söz konusudur.

 Ancak  bu durum şüphelinin ifadesi alınmaksızın hareket edilmesini bir genel kural haline getirmelidir.  Bu nedenle şüphelinin savunmasının alınması suça konu olayın aydınlatılması için gerekli  ise  ve şüpheli ulaşılabilir durumdaysa ; yani Kaçak vesaire değilse savcı mutlaka şüphelinin beyanına başvurmalıdır.  Aksi halde  soruşturma etkin yapılmamış olacaktır.

 Ayrıca bu hususta son olarak belirtmemiz gerekir ki her ne kadar mevcut usul kanunumuzda şüphelinin ifadesi iddianame düzenlenmesi için zorunlu bir unsur değilse de ;  Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 247. maddesinin 3. fıkrasında ; kaçak olan sanık hakkında kovuşturma işlemlerinin yapılabileceği ancak daha önce sorgusu yapılmamış ise hakkında mahkumiyet kararı verilemeyeceği düzenlenmiştir.  Dolayısıyla şüphelinin ifadesi kovuşturma aşamasının neticeye kavuşması açısından da son derece önemlidir.

İDDİANAME NE KADAR SÜREDE HAZIRLANIR?

Ceza Muhakemesi Kanunu’nda İddianamenin ne kadar sürede hazırlanacağını dair bir düzenleme yer almamaktadır.  Dolayısıyla iddianame Savcı tarafından makul bir sürede hazırlanmalıdır.

 Bunun yanında iddianame ne kadar sürede hazırlanır sorusunun cevabını etkileyen birden çok faktör bulunmaktadır.  Bu süre soruşturma dosyasındaki fail sayısı, Delillerin toplanması, gerekli olması halinde keşif yapılması ,ifadelerin alınması  ve diğer soruşturma işlemlerinin sayısı ve yoğunluğuna göre değişmektedir.

İDDİANAMENİN İADESİ (CMK M. 174)

Yukarıda 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 170. maddesinde iddianamede yer alması gereken zorunlu unsurların sayıldığını belirtmiştik.  Bu unsurları maddeler halinde saydıktan sonra ; sayılan unsurların iddianamede bulunmaması halinde iddianamenin iadesi kurumunun  devreye gireceğini  belirtmiştik. Bunun yanında aşağıda sağlayacağımız diğer faktörler de iddianamenin iadesine  sebep olabilecektir. 

İddianamenin iadesi, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 174 maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre iddianame ve soruşturma evrakı mahkemeye verildikten itibaren 15 gün içerisinde bütün belgeler inceledikten sonra mahkeme iddianamenin iadesine karar verebilecektir.

Iddianame  üç ana sebeple iade  edilecektir.

• İlk sebep iddianamenin Ceza Muhakemesi Kanununun 170 maddesine  aykırı  düzenlenmesidir.
•  Diğer bir sebep soruşturmaya konu suçum sübuta ermesine mutlak bir şekilde etki edecek bir delilin toplanmadan iddianamenin düzenlenmesidir.
• Son sebep ise ön ödeme veya uzlaşmaya tabii oldu açık bir şekilde anlaşılan işlerde ön ödeme veya uzlaşma usulünün uygulanmaksızın iddianame düzenlenmesidir.

İddianamenin yukarıda sayılan noksanlıkları olması halinde mahkeme ; iddianameyi Cumhuriyet Başsavcılığı’na iade eder .

Cumhuriyet Savcısı iddianamenin iadesi üzerine iade kararında gösterilen eksikliklere tamamlar.  Bu eksiklikler tamamlandıktan sonra kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verilmesini gerektirir bir hal ortaya çıkmazsa ; yeniden iddianame düzenler.  Yeni düzenlenen iddianame tekrardan mahkemeye gönderilecektir.

 Belirtmemiz gerekir ki iade kararına karşı Cumhuriyet Savcısı itiraz edebilecektir.

İDDİNAMAENİN İADE EDİLEMEYECEĞİ HALLER

Yukarıda belirttiğimiz üzere mahkeme ; tüm soruşturma evrakının  verildiği tarihten itibaren 15 gün içinde iddianamenin iadesini gerektirir hal dolayısıyla iddianameyi iade eder.  (İddianame nedir ?) Bu 15 günlük sürenin sonunda iade edilmeyen iddianame kabul edilmiş sayılacaktır. 

Mahkeme iddianamede suçun hukuki nitelendirilmesinde hata olduğu gerekçesiyle iddianameyi iade edemez . Zira suçun  vasfının  değişmesi halinde kovuşturma evresinde sana ek savunma hakkı tanınarak hüküm kurulabilecektir.

 İadesine karar verilen iddianamenin ; Savcı tarafından eksiklikleri tamamlandıktan sonra yeniden düzenlenerek mahkemeye gönderilmesi halinde ;  ilk iade kararında belirtilmeyen bir sebeple tekrardan iade edilemez.

Son olarak görevsizlik veya yetkisizlik sebebiyle iddianamenin iadesine karar verilemez. Zira bu eksiklikler kovuşturma evresinde mahkeme tarafından giderilebilecek niteliktedir. 

İDDİANAME KABUL EDİLDİKTEN SONRA NE OLUR ?

 iddianame kabul edildikten sonra Kamu davası açılmış olur . Artık kovuşturma evresi başlar.  Soruşturma evresi boyunca “şüpheli” olarak adlandırılan fail kovuşturma evresinde “sanık” olarak adlandırılmaktadır.

iddianame kabul edildikten sonra çağrı kağıdı  ile birlikte  sanığa tebliğ edilir. Sanık tutuklu değilse ; duruşmaya mazereti olmaksızın gelmediği takdirde zorla getirileceği çağrı kağıdına yazılacaktır. Tutuklu ise duruşma gününün tebliğ ile sanık çağırılacaktır.  Tutuklu sanıktan ; kendisini savunmak için bir istemde bulunup bulunmayacağı ve bulunacaksa neden ibaret olduğunu bildirmesi istenir.  Sanık müdafii de sanıkla birlikte davet olunacaktır.

Aynı zamanda söz konusu iddianame yargılamanın sınırlarını tespit eder.  İddianamede yer alan fiiller dışında başkaca bir fiil sebebiyle sanığa  ceza verilmeyecektir.  Zira Ceza yargılamasında bir fiiin  cezalandırılması için usulüne uygun olarak açılmış kamu davası  gerekmektedir. Yine sanığın iddianamede suça konu olayları anlatış şekli ve bu hususta yaptığı savunma yargılamaya yön verecektir. Bu hususta da iddianame önemlidir. (İddianame nedir ?)

İDDİANAMENİN ÖNEMİ NEDİR?

İddianame, yargılama sürecinin başlangıcını temsil eder ve suç isnadıyla ilgili yasal sürecin başlangıcıdır. Mahkeme, iddianameyi inceleyerek suçlamaların yeterli delillerle desteklenip desteklenmediğini değerlendirir. Ayrıca, iddianamede belirtilen suçlamaları kabul eden veya reddeden savunma hakkına sahip olan şüpheli veya sanık, savunmasını bu aşamada yapar. İddianamenin mahkemeye sunulmasıyla birlikte yargılama süreci resmen başlamış olur

SIK SORULAN SORULAR