Türk Ceza Kanunu’nun 36. maddesi, failin suça yönelik icra hareketlerine başlamış olmasına rağmen, kendi isteğiyle suçun tamamlanmasından vazgeçmesi hâlinde uygulanacak hukuki sonuçları düzenler. Bu düzenleme, ceza hukukunda failin pişmanlık duyması ve özgür iradesiyle geri adım atmasını teşvik eden bir normdur. Böylece suçun oluşmasını önleyen kişiler, cezalandırma yerine hukuki ödüllendirmeye tabi tutulur.
Gönüllü vazgeçme nedir?
Gönüllü vazgeçme, failin:
- Suçun icrasına başlamış olması,
- Ancak kendi iradesiyle bu eylemi tamamlamaktan vazgeçmesi veya
- Suçun sonuçlarının doğmasını kendi çabasıyla engellemesi hâlidir.
Bu durumda kişi, suça teşebbüsten dolayı cezalandırılmaz.
Gönüllü vazgeçmenin unsurları nelerdir?
| Unsur | Açıklama |
|---|---|
| İcra hareketine başlanmış olmalı | Fail suçun fiilen icrasına başlamış olmalıdır. |
| Kendi isteğiyle vazgeçme | Vazgeçme, dışsal zorlamayla değil, failin özgür iradesiyle olmalıdır. |
| Suçun tamamlanmaması veya neticenin gerçekleşmemesi | Vazgeçme sonucunda suçun tamamı gerçekleşmemelidir. |
| Aktif çaba gösterilmesi | Eğer suçun tamamlanması başka faktörlerce engellenmişse, failin ayrıca aktif biçimde engelleme çabası göstermesi gerekir. |
Gönüllü vazgeçme ile suça teşebbüs arasındaki fark nedir?
| Kriter | Gönüllü Vazgeçme | Suça Teşebbüs |
|---|---|---|
| Vazgeçme şekli | Failin kendi iradesiyle gerçekleşir | Suç dışsal nedenlerle tamamlanamaz |
| Cezai sonuç | Suça teşebbüsten dolayı ceza verilmez | Suça teşebbüsten dolayı ceza verilir |
| Failin kastı | Kast devam etse bile pişmanlık vardır | Kast devam etmektedir |
| Netice | Suç oluşmamıştır, fail engellemiştir | Suç oluşamamıştır ama fail engellememiştir |
Hangi hâllerde gönüllü vazgeçme kabul edilmez?
- Polis geldiği için failin kaçması
- Mağdurun direnmesi sonucu eylemin başarısız olması
- Suç ortaklarının anlaşmazlığa düşmesi
- Olay yerinde teknik bir engel çıkması (silahın tutukluk yapması, kapının açılmaması gibi)
Bu örneklerde vazgeçme failin iradesinden değil, zorunluluktan kaynaklandığı için gönüllü vazgeçme hükümleri uygulanmaz.
Gönüllü vazgeçen fail hangi hâllerde yine de cezalandırılır?
TCK m. 36’ya göre, fail her ne kadar gönüllü vazgeçmiş olsa da, icra ettiği fiiller esasen başka bir suçu oluşturuyorsa, bu durumda yalnızca o suça ait ceza verilir.
Örnek:
Bir kişi birini öldürmeye teşebbüs eder, silahı çeker ve ateş eder. Ancak hedefi bilerek ıskalar ve olay yerinden ayrılır. Bu durumda öldürme suçu tamamlanmamıştır, ancak silahla kasten yaralamaya teşebbüs veya korkutma amacıyla silah kullanmak gibi eylemler suç teşkil ediyorsa, fail yalnızca bu eylemlerden sorumlu olur.
Gönüllü vazgeçme hâlinde cezai süreç nasıl ilerler?
- Soruşturma aşamasında, failin beyanları ve eylemleri incelenir.
- Olayın gelişimi, kamera kayıtları, tanık anlatımları ve failin aktif engelleme çabası araştırılır.
- Eğer mahkeme failin gönüllü olarak ve aktif şekilde suçu önlediğine kanaat getirirse, suça teşebbüsten cezalandırılmaz.
- Ancak işlenen başka bir suç varsa, yalnızca o suçtan ceza verilir.
Gönüllü vazgeçme hâlinde mahkemenin takdir yetkisi nedir?
Gönüllü vazgeçmenin varlığı sabitse, mahkemenin takdir yetkisi yoktur; fail teşebbüs nedeniyle cezalandırılamaz. Bu yönüyle gönüllü vazgeçme, kanuni cezasızlık sebebidir. Ancak gönüllü vazgeçmenin varlığı konusunda mahkeme, olayın tüm ayrıntılarını dikkate alarak bir kanaate varmak zorundadır. Bu nedenle hâkim;
- Failin olay anındaki psikolojisini,
- Vazgeçmenin zamanlamasını,
- Vazgeçme sonrasındaki aktif çabasını
dikkatle değerlendirir.
Yargıtay gönüllü vazgeçme konusunda hangi kriterleri esas alıyor?
Yargıtay kararlarında gönüllü vazgeçmenin varlığı için şu hususlara önem verilmektedir:
- Failin eylemi tamamlamaya imkânı varken vazgeçmiş olması,
- Vazgeçmenin failin dışsal korku veya engelinden kaynaklanmaması,
- Vazgeçmenin gerçekliğinin olayla örtüşen delillerle desteklenmesi (örneğin yardım çağırma, mağduru kurtarma gibi eylemler)
Bu kriterler ışığında, gönüllü vazgeçme ileri sürüldüğünde mahkemelerin titiz delil değerlendirmesi yapması beklenir.
Gönüllü vazgeçmenin ceza hukukundaki amacı nedir?
TCK m. 36 ile ceza hukuku, failin işlemek üzere olduğu suçtan pişmanlık duyarak geri adım atmasını teşvik etmeyi amaçlar. Böylece:
- Suçun tamamlanması önlenir,
- Mağdur korunmuş olur,
- Failin olumlu irade değişikliği desteklenmiş olur.
Bu düzenleme sayesinde ceza hukuku sadece cezalandırmayı değil, aynı zamanda önleyici adalet ilkesini de hayata geçirmiş olur.
Özet: Gönüllü Vazgeçme Hakkında Bilinmesi Gerekenler
| Kriter | Açıklama |
|---|---|
| Suça teşebbüs olmalı | Fail, suçun icrasına başlamış olmalı |
| Vazgeçme gönüllü olmalı | Fail, dış etki olmadan kendi isteğiyle vazgeçmeli |
| Aktif çaba göstermeli | Neticenin doğmasını önleyecek eylemde bulunmalı |
| Teşebbüsten ceza verilmez | Ancak işlenen kısım başlı başına suçsa, o ceza verilir |
TCK 36, failin suça devam etmeme yönündeki iradesini ödüllendiren, cezai yaptırımın amaçlarından biri olan suçun önlenmesi işlevini yerine getiren son derece önemli bir hükümdür. Gönüllü vazgeçme ile ceza hukuku, yalnızca işlenmiş fiili değil, bireyin niyetini ve davranış değişikliğini de dikkate alarak insani, ölçülü ve teşvik edici bir yaklaşım benimser.
