FAZLA MESAİ HESAPLAMA

İş Kanunu uyarınca haftalık çalışma süresi en çok 45 saat olarak belirlenebilmektedir. 45 saatin üzerindeki çalışmalar fazla mesai olarak değerlendirilip ve ücretlendirilecektir. Bu sebeple fazla mesai hesaplama konusu uygulamada en sık karşılaşılan sorulardan biridir. Fazla mesai hesaplama, ücreti, fazla mesainin ispatı veya işçi çalışma saatleri aşağıdaki makalemizde ayrıntılı şekilde açıklanmıştır. Yazımızın sonunda yer alan hesaplama robotunu kullanarak , fazla mesai ücreti alacağınızı hesaplayabilirsiniz.

MESAİ HESAPLAMA 2024

Bir iş yerinde fazla mesai uygulanabilmesi için birtakım koşulların mevcut olması gerekmektedir. Bu koşullar şu şekildedir:

1. Fazla mesai yapacak işçinin bu konuda onayının alınması şarttır.
2. Yapılacak fazla mesailerle yasada belirlenen azami çalışma süresi aşılmayacaktır.

Fazla mesai konusunda işçinin onayı uygulamada çoğu zaman iş akdi kurulurken alınmaktadır. Bu konu iş akdinin matbu maddelerinden biri haline getirilmiştir. Fakat iş sözleşmesi imzalanırken alınan bu onayın her sene yenilenmesi şarttır. Bu hususta belirtmemiz gerekir ki işçi fazla mesai yapmayı kabul ettiğine ilişkin kabulü yazılı olarak vermesi gerekmektedir. Bunun yanında bu konuda verilen onay fazla mesai ücretinden vazgeçildiği anlamına da gelmemektedir.

Zira fazla mesai yapılmasına onay verilir ise de ücret kanun uyarınca fazla mesai ücreti kuralları uyarınca hesaplanacaktır. Uygulamada işveren tarafların önemli bir kısmı , işçinin fazla mesaiye onay vermesini gerekçe göstererek fazla mesai ücreti ödememektedir. Oysaki bu durum hukuka aykırıdır. Dolayısıyla bu hallerde fazla mesaiye ilişkin talepler işveren aleyhine sonuçlanmaktadır.

MESAİ ÜCRETİ HESAPLAMA

4857 Sayılı İş Kanunu’nun 63. maddesinde azami işçi çalışma saatleri düzenlenmiştir. Bu madde uyarınca işçi çalışma saatleri ;

Madde 63 – Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.

Kanunun açık hükmüne göre işçi çalışma saatleri 11 saatten, haftalık çalışma süresi 66 saatten ve yıllık çalışma süresi 270 saatten daha fazla olmayacaktır. Bunun yanında gece çalışması 7,5 saatten daha çok olmayacaktır. Yine kanuna göre günlük azami çalışma süresi olan 11 saati aşmamak koşuluyla ; haftalık çalışma süresi işyerinde çalışılan günlere dağıtılabilmektedir. Buna denkleştirme süresi denmektedir. Bu durumda iki aylık süre içinde işçinin haftalık çalışma süresi normal haftalık çalışma süresinde fazla olamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmesi ile 4 aya kadar artırılabilmektedir.

Aşağıda azami çalışma süreleri tabloyla anlatılmıştır:

MESAİ HESAPLAMA ÖRNEĞİ

Fazla mesaiden bahsedebilmemiz için yukarıda da değindiğimiz üzere haftalık 45 saatten fazla çalışmanın söz konusu olması gerekmektedir. Aşağıda fazla mesai hesaplama örneği paylaşılmıştır:

1. İşçi haftada 50 saat çalışıyor ve saatlik ücreti 100 TL ise ; 45 saatin ücreti 100 TL , 5 saatin ücreti ise 150 TL’dir.
2. İşçi haftada 60 saat çalışıyor ve saatlik ücreti 200 TL ise ; 45 saatin ücreti 200 TL , 15 saatin ücreti ise 300 TL’dir.

Görüldüğü üzere fazla mesai ücreti normal saatlik çalışma ücretinin 1.5 katıdır.

FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA NEDİR ?

Yukarıda da ayrıntılı şekilde açıklandığı üzere haftalık çalışma süresi en çok 45 saat olarak belirlenmiştir. Fakat bu durumun tüm iş sözleşmelerinde 45 saat çalışma süresi olması zorunludur olarak anlaşılmaması gerekir. 45 saatlik çalışma süresi iş sözleşmesi uyarınca azami çalışma süresini belirtmektedir.

Bazen taraflar iş sözleşmesinde 45 saatten daha az örneğin haftalık 40 saatlik çalışma süresi konusunda uzlaşabilirler. Bu durumda haftalık 40 saatlik normal çalışma süresi bulunan bir işçinin o hafta 5 saat daha çalışmasıyla bu beş saatlik çalışma fazla süreli çalışmadır. Bu halde 5 saatlik çalışma için işçi mevcut ücretinden %25 daha zamlı alacaktır.

Netice itibariyle haftalık çalışma süresi 45 saatten daha az olacak şekilde belirlenen işçilerin 45 saate kadar yaptıkları çalışma fazla sürelerle çalışmadır ve saatlik ücret %25 zamlı ödenir. 45 saatten fazla yaptığı çalışmaların ücreti ise %50 zamlı ödenmektedir.

FAZLA MESAİ ÜCRETİ NE KADAR ?

4857 Sayılı İş Kanunu’nun 41. maddesi fazla mesai ücretinin ne kadar olacağını düzenlemektedir. Kanunun ilk fıkrası fazla mesai ücretini tanımlamakta sonrasında ise yapılması halinde işçinin hak kazandığı ücretin hangi esaslar uyarınca hesaplanacağını düzenlemiştir. Buna göre fazla mesai ücreti , normal çalışma yapılması halinde saat başı alınan ücretin %50 zamlı olarak alınmasıdır. Yani işçinin normal saatlik ücreti 60 lira ise fazla mesai ücreti saatlik 90 lira olacaktır. Kanundan anlaşılacağı üzere fazla mesai:

1. Haftalık olarak belirlenmiştir.
2. Ayrıca haftalık 45 saatten fazla çalışma söz konusu ise gündeme gelir.

FAZLA MESAİNİN SERBEST ZAMAN İLE ÖDENMESİ

İş Kanunu’nun 41. maddesi uyarınca işçinin kabul etmesi halinde yaptığı fazla mesainin karşılığı ücret olarak almak yerine serbest zaman olarak alabilmektedir. Buna göre işçi;

• yaptığı her bir saatlik fazla mesainin karşılığını 1 saat 30 dakika serbest zaman olarak kullanabilmektedir,
• yine yukarıda bahsedilen fazla sürelerle çalışma halinde de her bir saatlik fazla sürelerle çalışmanın karşılığını 1 saat 15 dakika serbest zaman olarak kullanabilmektedir.

İşçi fazla mesaisini veya fazla sürelerle çalışmasının karşılığını serbest zamanla ödenmesini isterse işveren bunu kabul etmek zorundadır.

FAZLA MESAİ ÜCRETİNİN ÖDENMEMESİ

Yukarıda fazla mesainin ne olduğu ve fazla mesai ücretinin tanımına ilişkin ayrıntılı açıklamalar yapılmıştır. Her ne kadar kanun fazla mesainin yapılması için ülkenin genel yararları, işin niteliği veya üretimin artırılması gibi sebeplerin bulunması şart koşulmakta ise de günümüzde çoğu işveren bu gibi sebepleri gerekçe göstermeksizin fazla mesai yaptırmaktadır.

Ne yazık ki uygulamada birçok işveren fazla mesai yaptırmasına rağmen işçilerinin fazla mesai ücretini ödememektedir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken husus şudur ki; fazla mesai ücreti ait olduğu döneme ilişkin ayın ücreti ile ödenmelidir. Yani fazla mesai ücreti başka bir tarihte elden ödenemez, maaştan ayrı bir şekilde düşünülemez. Kanun gereği maaş banka kanalı ile ödendiğinden fazla mesai ücretinin de ait olduğu dönem ücreti ile banka kanalıyla ödenmesi gerekir.

Fazla mesai ücretinin işçiye hiç veya gerektiği şekilde ödenmemesi uygulamada sık karşılaşılan durumlardan biridir. Bu halde işçinin ne gibi haklarının olduğu merak edilmektedir. Fazla mesai ücretinin ödenmemesi halinde işçi iş akdini haklı sebeple feshedebilir. Çünkü bu halde işçinin ücretinin tam ve gerektiği şekilde ödenmemesi hali mevcuttur. Zira fazla mesai ücreti işçinin ücretinin bir parçasıdır. Fazla mesai ücretinin ödenmemesi nedeniyle iş akdini fesheden işçinin kıdem tazminatına hak kazanacağı ise tartışmasızdır.

FAZLA MESAİNİN İSPATI

• İşçi, iş akdini fazla mesai ücretinin ödenmemesi veya başkaca bir sebeple fesheder
• yahut iş akdi işveren tarafından herhangi bir sebeple feshedilirse ;

işçi hak ettiği fazla mesai ücretlerini talep edebilecektir.

Burada belirtmemiz gerekir ki iş akdinin hangi sebeple feshedildiği, kıdem tazminatına hak kazanılıp kazanılmadığı bir önem arz etmemektedir.

Zira fazla mesai ücreti tüm sebeplerden bağımsız olarak işçinin emeğinin karşılığı ücretin bir parçasıdır. Dolayısıyla fesih sebebinin fazla mesai ücretinin talep edilmesinde herhangi bir önemi bulunmamaktadır. Ayrıca fazla mesai ücretinin ödenmemesi halinde iş akdi devam ederken de dava yoluyla bu ücret talep edilebilecektir.

Fazla mesai ücretinin ödenmemesi durumunda işçi dava açmak suretiyle ödenmeyen ücretlerini talep edecektir. Açılacak davada fazla mesainin ispatı için tanık deliline dayanılabilir. Ancak tanık olarak dinletilecek kimsenin işçinin fazla mesai yaptığını bilebilecek vaziyette olması gerekir. Örnek vermemiz gerekirse;

• aynı iş yerinde çalışan işçi tanık olarak gösterilebilmektedir.
• komşu işyerinde çalışan ve işçinin fazla mesai yaptığını bilebilecek durumdaki kimse tanık olarak gösterilebilmektedir.

Belirtmemiz gerekir ki ;

• maaş bordrosunda fazla mesainin gösterilmesi durumunda
• ayrıca bu bordroların işçi tarafından şartsız bir şekilde imzalanması halinde

bu belgelerin aksi ancak eş değer bir belge ile ispatlanabilecektir.

KİMLER FAZLA MESAİ ÜCRETİ TALEP EDEMEZ ?

İş kanunu uyarınca;

• iş yerinde yönetici olarak çalışan kimse
• kendine emir ve talimat veren bir başka yöneticinin bulunmaması koşulu ile

fazla mesai ücretine hak kazanamayacaktır.

Zira burada yönetici olan kimse çalışma saatlerini serbest bir şekilde kendisi tayin edebilecek durumdadır. Zira burada yönetici olarak çalışan kimsenin kendi çalışma saatlerini kendisi tayin edebilecek durumda olduğu kabul edilmektedir.

MESAİ HESAPLAMA

Fazla mesai hesaplama ;

MESAİ HESAPLAMA İLE İLGİLİ SIK SORULAN SORULAR