İçindekiler
İş sözleşmesi, işçi ve işveren arasında yapılan ve her iki tarafı da bağlayan bir sözleşmedir. Bu sözleşme, işçinin belirli bir süre boyunca işverenin hizmetinde çalışmasını ve işverenin de buna karşılık belirli bir ücret ödemesini içerir. İş sözleşmesi, 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 9. maddesi uyarınca deneme süreli olarak da düzenlenebilmektedir.
Deneme süreli iş sözleşmesi, işverenin işçiyi denemek, işin gerekliliklerine uygunluğunu gözlemlemek ve performansını değerlendirmek amacıyla belirli bir süreyle sınırlı olarak yapılan bir sözleşmedir. Bu süre içerisinde işçi, işyerinde çalışarak deneme sürecini tamamlar. İşin kendisi için uygun olup olmadığına karar verir.
4857 Sayılı İş Kanunu’na göre, deneme süreli iş sözleşmesi en fazla 2 aya kadar yapılabilmektedir. İşveren, deneme süresini belirlerken bu sınıra uymak zorundadır. İşçiyle yapılan deneme süreli iş sözleşmesinde, işin devam edip etmeyeceği kararı belirtilen sürenin sonunda verilmektedir.
Deneme süreli iş sözleşmesi, genellikle işverenin menfaatine gibi görünse de işçinin de bazı avantajları vardır.
- İşçi, deneme süresi boyunca işin gerekliliklerine uygunluğunu,
- işyeri ortamını ve şartlarını gözlemleyerek işin kendisi için uygun olup olmadığına karar verir.
- Eğer işçi deneme süresi sonunda işin kendisine uygun olmadığını düşünürse, iş akdini daha kolay bir şekilde fesheder.
Deneme süreli iş sözleşmesinin sona ermesi durumunda, işçinin tazminat hakkı doğmaz. Ancak, deneme süresi içinde işveren tarafından iş akdi feshedilirse, işçiye bildirim süresine ilişkin haklar ve kıdem tazminatı gibi işçi hakları ödenmelidir. İşçi, deneme süresinde işveren tarafından haksız bir şekilde feshedildiğini düşünüyorsa, iş kanunlarına uygun şekilde haklarını arama imkanına sahiptir.
Bu yazıda deneme süreli iş sözleşmesinin ne olduğu, süresi, feshi ve işçi hakları gibi konular ayrıntılı olarak açıklanmaktadır. Bu bilgiler, işçilerin ve işverenlerin deneme süreli iş sözleşmeleriyle ilgili temel bilgilere sahip olmalarına yardımcı olacaktır. Deneme süreli iş sözleşmesinin detayları aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
İlgili yazılarımız ;
İŞ SÖZLEŞMESİNDE DENEME SÜRESİ NE KADARDIR ?
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 15. maddesi deneme süreli iş sözleşmesini düzenlemektedir. Kanun maddesi aynen ;
Deneme süreli iş sözleşmesi
Madde 15 – Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir.
Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır.
- Bireysel iş sözleşmesinde deneme süresi en fazla iki ay olarak belirlenmektedir. Bu madde, işveren ve çalışan arasındaki sözleşmeye deneme süresi kavramını dahil eder. Deneme süresi, işverenin çalışanın performansını değerlendirmek ve uygun bir çalışma ilişkisi oluşturup oluşturamayacağını belirlemek için kullanılan bir süredir.
- Toplu iş sözleşmesinde deneme süresi dört aya kadar uzatılabilmektedir. Bu durum, bir işverenin veya bir işveren birliğinin, işçi sendikasıyla yapılan toplu iş sözleşmesinde deneme süresini belirli bir süreye kadar uzatabileceği anlamına gelir. Bu, belirli sektörlerde veya işverenler arasında farklılık gösterebilmektedir.
- İşverenin herhangi bir toplu iş sözleşmesine tabi olmadığı durumlarda, bireysel iş sözleşmesi için azami süre iki aydır. Bu hüküm, işverenin herhangi bir toplu iş sözleşmesine bağlı olmadığı durumlarda, bireysel iş sözleşmelerinde deneme süresinin en fazla iki ay olabileceğini belirtir.
- Eğer bireysel iş sözleşmesinde deneme süresi belirlenirken bu hükme aykırı bir süre belirlenmişse, iki ayı aşan süreler deneme süresi dışında kabul edilmektedir. Bu durumda, işverenin deneme süresini iki aydan daha uzun olarak belirlemesi geçersiz sayılmaktadır ve o süre deneme süresi olarak değerlendirilmemektedir.
- Deneme süreleri bazen işçi ve işveren için farklı süreler olarak belirlenebilmektedir. Genellikle, uygulamada, işçi ve işveren arasında eşit ve ortak bir deneme süresi belirlenmektedir. Ancak, bazı durumlarda farklı deneme süreleri belirlenebilmektedir.
- İşçi lehine yorum ilkesi gereği, farklı deneme sürelerinde işverenin deneme süresinin işçininkinden daha kısa olması daha uygundur. Yani, işçi için belirlenen deneme süresi 2 ay ise, işveren için belirlenen süre 1 aya kadar düşürülebilir. Bu, işçinin haklarını korumak ve adil bir çalışma ilişkisi sağlamak amacıyla yapılan bir yorumlamadır.
Deneme süresi iş akdinin imzalandığı zamandan değil işçinin fiilen işe başladığı andan itibaren işlemeye başlar. Zira fiilen işe başlamadan bir deneme de söz konusu olmayacaktır. Yine deneme süresi hastalık, grev vb. durumlarda durmayacak ve işlemeye devam edecektir.
DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ NEDİR ?
Deneme süreli iş sözleşmesi, işverenin yeni bir işçiyle çalışmaya başlamadan önce onu denemek amacıyla belirli bir süreyle sınırlı olarak çalıştırmasını sağlayan bir sözleşme türüdür. Bu süre zarfında işveren ve işçi, birbirlerini tanıma, yeteneklerini değerlendirme ve uyum sağlama imkanına sahiptir. Deneme süresi, işçinin performansını ve uyumunu değerlendirmek için kullanılırken, işverenin de yeni çalışanı hakkında daha fazla bilgi sahibi olmasına yardımcı olur.
Deneme süresi, belirli süreli veya belirsiz süreli iş sözleşmelerinde uygulanabilmektedir. Kanun, bu konuda bir ayrım yapmamıştır. Deneme süresi genellikle iş sözleşmesinin başında yer alan bir madde ile belirtilmektedir. Bu madde, sözleşmenin süresini belirsiz kıldığından, taraflar arasında birbirini tanıma ve güven duyma süresi olarak kabul edilmektedir.
Deneme süresi içeren bir iş sözleşmesinde genellikle şu gibi bir hüküm yer alabilir. “İşbu sözleşme belirsiz süreli olarak düzenlenmiştir ve imzalanmıştır. İlk iki ay deneme süresi olarak belirlenmiştir. Deneme süresi boyunca taraflar İş Kanunu’nun 15. maddesi uyarınca iş akdini ihbarsız ve tazminatsız olarak feshedebilirler.”
Deneme süresi, işverenin çıkarlarının daha ağır bastığı bir durum olarak kabul edilse de, aynı zamanda işçinin menfaatini de koruyan bir düzenlemedir. İşveren ve işçi, deneme süresi boyunca birbirlerini değerlendirme ve karşılıklı olarak iş ilişkisini sonlandırma hakkına sahiptir. Ancak uygulamada, genel olarak işverenin çıkarları daha ağır basmaktadır.
Deneme süresi hükümleri, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 4. maddesi gereğince, İş Kanunu’nun kapsamı dışında tutulan işler ve iş ilişkilerinde çalışan işçiler dışında kalan tüm işçiler için geçerlidir. Yani, kendine özgü ayrı bir yasal düzenlemesi olan işçiler ve süreksiz iş akdiyle çalışan işçiler dışındaki tüm işçiler, İş Kanunu’nun 15. maddesinde düzenlenen deneme süresi hükümlerine tabidir.
Sonuç olarak, deneme süreli iş sözleşmesi, işverenin yeni bir işçiyi denemek için belirli bir süreyle çalıştırmasını sağlayan bir sözleşme türüdür. Bu süre zarfında işveren ve işçi birbirlerini tanıma fırsatı bulurken, işverenin yeni çalışanın yeteneklerini, uyumunu ve performansını değerlendirmesi ve işçinin de iş yerine uyum sağlaması için bir geçiş süreci sağlanır.
…
Deneme süresi, genellikle işçinin performansını ve uyumunu değerlendirmek, işverenin yeni çalışan hakkında daha fazla bilgi almak amacıyla kullanılmaktadır. İşverenin deneme süresi boyunca işçiyi ihbar süresi veya tazminat ödemeden işten çıkarabilme hakkı vardır. Bu durum, işverenin işçiyle olan iş ilişkisini sonlandırma konusunda daha esnek olmasını sağlar. Ancak, deneme süresi içeren bir iş sözleşmesinde taraflar arasında belirli hak ve sorumluluklar da bulunmaktadır.
Deneme süresi, işçinin haklarını koruyan bazı önemli kurallara tabidir. Örneğin, deneme süresi genellikle belirli bir süreyle sınırlıdır ve bu süre kanunlar veya toplu iş sözleşmeleri tarafından belirlenen maksimum süreyi aşmamalıdır. İşçi, deneme süresi boyunca iş sağlığı ve güvenliği kurallarına uygun bir şekilde çalışma hakkına sahiptir ve işveren, deneme süresi boyunca işçiyi haksız bir şekilde ayrımcılığa maruz bırakamaz.
Deneme süreli iş sözleşmesinin sona ermesi durumunda, taraflar arasında herhangi bir uyuşmazlık veya anlaşmazlık varsa, iş kanunları veya ilgili mevzuat tarafından öngörülen yargı mercilerine başvurulabilmektedir. İşçi, deneme süresi boyunca haklarının ihlal edildiğini düşünüyorsa, işçi mahkemeye başvurarak hakkını arayabilecektir.
Sonuç olarak, deneme süreli iş sözleşmesi, işverenin yeni bir işçiyi denemek amacıyla belirli bir süreyle çalıştırmasını sağlayan bir sözleşme türüdür. Bu süre zarfında işveren ve işçi birbirlerini tanıma imkanı bulurken, işçinin hakları da korunmalıdır ve iş kanunları tarafından belirlenen kurallara uyulmalıdır.
DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ İŞÇİ HAKLARI
İşçinin deneme süreli bir iş sözleşmesi ile çalışıyor olması, iş kanunu kapsamında tanınan temel haklar açısından bir fark doğurmayacaktır. Aşağıda, deneme süreli iş sözleşmesiyle çalışan bir işçinin haklarını listeleyerek açıklamaya çalışalım:
- Ücret: İşçi, deneme süresi boyunca hak ettiği ücreti alır. Deneme süresi, işçinin kıdem süresine dahil edilmektedir ve ücreti bu süre boyunca ödenmektedir.
- Dinlenme hakkı: İşçi, deneme süresi boyunca hafta tatili ve ulusal bayram genel tatil haklarından faydalanır. Bu tatil günlerinde dinlenme hakkına sahiptir.
- Yıllık izin: Deneme süresi, işçinin yıllık izin kullanması için gereken süreye dahil edilmektedir. İşçi, yıllık izin hakkını deneme süresi sonrasında kullanabilmektedir.
- Fazla mesai: İşçi, deneme süresi içinde fazla mesai hükümlerinden faydalanabilmektedir. Fazla mesai çalışması durumunda ilgili yasal düzenlemeler ve ödeme koşulları geçerli olacaktır.
- Sendika üyeliği: İşçi, deneme süresi boyunca istediği takdirde bir sendikaya üye olabilecektir. Sendika üyeliği, işçinin sendikal haklarını kullanmasına olanak tanır.
Deneme süreli iş sözleşmesi, işçi hakları açısından diğer sözleşmelerden farklılık arz etmez. İşçi, deneme süresi boyunca çalışma koşulları ve haklar açısından diğer işçilerle aynı haklara sahiptir. İşçi haklarının daha kapsamlı olarak anlatıldığı yazımızı okumak için ise buraya tıklayabilirsiniz.
DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ YAZILILIK
İş Kanunu’nda deneme süreli iş akdinin yazlı olarak yapılacağına dair bir geçerlilik şartı bulunmamaktadır. Ancak uygulamada deneme süresi içeren iş sözleşmeleri yazılı olarak yapılmaktadır. Ayrıca kanunun deneme süresini düzenleyen maddesi de “… deneme kaydı konulduğunda…” diyerek aslında yazılılığa mecbur bırakmaktadır. Zira bir kayıt konulması ancak yazılılıkla söz konusu olmaktadır. Ancak kanunda buna ilişkin kesin bir kural bulunmamaktadır. Bu sebeple yerleşik Yargıtay kararları uyarınca da yazılılık geçerlilik koşulu değil ; ispat için kolaylaştırıcı bir durumdur.
Son olarak belirtmemiz gerekir ki bir iş sözleşmesinin deneme süreli iş sözleşmesi olabilmesi için mutlaka sözleşme içinde deneme süresi olduğu kararlaştırılmalıdır. Zira asıl olan iş akdinin deneme süresi olmaksızın düzenlenmesidir. Eğer deneme süreli iş sözleşmesi uygulanmak isteniyorsa bu durum mutlaka sözleşmeye yazılmalıdır. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi bir kararında bu hususu açıkça ifade etmiştir ; “Asıl olan iş sözleşmesinin deneme süresi söz konusu olmaksızın yapılmasıdır. İş sözleşmesinin deneme süresi kaydıyla yapılmış olması, istisnai bir durumdur. İşçinin işe yeni girmiş olması ise, tek başına, deneme süresinin taraflarca öngörülmüş olduğunun delili sayılmaz.” (11.05.2009, E.2009/15921, K.2009/13019)
DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ FESHİ
Deneme süresi, işverenin ve işçinin birbirlerini tanımak, uygunluklarını değerlendirmek amacıyla belirlenen bir süredir. İşveren, bu süre içinde işçiyi işe uygunluk açısından deneyebilirken, işçi de işin kendisi için mesleki yeterlilik ve yaşamına uygunluk açısından deneyebilir.
4857 sayılı İş Kanunu’na göre, deneme süresi içinde taraflar herhangi bir sebep göstermeksizin iş akdini kıdem ve ihbar tazminatı ödemeksizin feshedebilirler. Yani, feshin deneme süresi içinde olması yeterli bir sebep olarak kabul edilmektedir. Taraflardan biri, işin diğer taraf veya kendi için uygun olmadığı kanaatine varırsa, iş akdini bildirimsiz olarak feshedebilir.
Bu düzenleme, deneme süresi içinde iş akdinin esnek bir şekilde sonlandırılabilmesine olanak sağlamaktadır. Ancak, deneme süresi dışında iş akdinin feshedilmesi durumunda işverenin veya işçinin belirli şartlara uygun olarak ihbar süresi veya ihbar tazminatı ödemesi gerekebilir.
Bu açıklama, Türkiye’deki 4857 sayılı İş Kanunu’nun deneme süresiyle ilgili hükümlerini ve bu süre içinde tarafların iş akdini ihbarsız ve tazminatsız olarak feshedebileceğini vurgulamaktadır. Ancak, iş hukukuyla ilgili hassas konular olduğundan, kesin bilgilere ulaşmak için ilgili yasal metinlere veya uzman görüşlerine başvurmanız önemlidir.
SIK SORULAN SORULAR
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 15. maddesi uyarınca deneme süresi, bireysel iş sözleşmelerinde en fazla iki ay olur. Eğer işyerinde toplu iş sözleşmesi uygulanmakta ise bu süre 4 aya kadar artırılabilir.
Hayır, deneme süreli iş sözleşmesi yazılı olmak zorunda değildir. Ancak ispat açısından kolaylık sağlayacağından uygulamada deneme süresi içeren sözleşmeler yazılı olarak düzenlenmektedir.
Yukarıda da ayrıntılı olarak izah ettiğimiz üzere deneme süreli iş sözleşmesinde deneme süresi işçinin fiilen işe başladığı tarih itibarıyla başlar.
İşçinin hakları açısından deneme süreli iş sözleşmesi farklılık arz etmez. Dolayısıyla işçi maaşını almaya, fazla mesai hükümlerinden faydalanmaya devam edecektir.
