BAYİLİK SÖZLEŞMESİ NEDİR?

Bayilik sözleşmeleri kanunda düzenlenmemiştir. Bu sebeple sözleşme için belirli bir şekil şartı da öngörülmemiştir. Yine de sözleşmenin yazılı şekilde yapılması ispat açısından iki tarafın da yararına olacaktır. Taraflar hükümleri kararlaştırırken serbesttirler. Ancak düzenlenmemiş hususlarda ya da tarafların iradesinin anlaşılmadığı noktalarda, Borçlar Kanunu’nda uygulanabilir bir hüküm olması halinde ilgili madde uygulanır. Uygulanabilir bir genel hüküm söz konusu değilse örf ve adet hukukuna, bu da mümkün değilse TBK madde 2 uyarınca hakimin sözleşmedeki boşlukları doldurması yoluna gidilecektir. Ayrıca uygun düştüğü takdirde acentelik hükümleri de kıyasen uygulama alanı bulacaktır. ” Bayilik Sözleşmesi Nedir? ” başlıklı bu yazımızda konuya ilişkin detaylı açıklamalarda bulunacağız. Öncelikle bayilik sözleşmesinin hukuki niteliği ile başlayalım.

BAYİLİK SÖZLEŞMESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ

Bayilik sözleşmesi;

• taraflar açısından sürekli borç doğuran,
• çerçeve niteliğinde bir sözleşmedir.

Sözleşmenin bir tarafı olan üretici, ürettiği hizmet veya mallarının tamamını ya da bir kısmını satması için bayiye gönderir ve elde edilen kardan belli bir miktar para alır. Bayi ise hizmeti veya ürünleri kendi adı ve hesabına satar.

Bunların sürümünün artırılması amacıyla hareket eder. Sözleşme ile birlikte bayiye belirli bir bölgede ve belirli bir kitleye söz konusu malları tek başına satma yetkisi verilirse münhasır bayilik (tek satıcılık) sözleşmesi söz konusu olur. Ancak bayilik sözleşmesi için münhasırlığın verilmesi şart değildir.

Bayi üreticiden farklı bir kişidir ve kendi de tacirdir. Kendi adına ve hesabına hareket ettiği için yaptığı satış neticesindeki kar ve zarara da kendi katlanmalıdır.

Bayilik acente ve franchise ile sık sık karıştırılmaktadır. Bu sebeple aralarındaki farka değinmek yerinde olacaktır.

Bayilik İle Acente Arasındaki Farklar

• Bayinin kendi adına ve hesabına hareket etmesi prensibi riskin üstlenildiği gösterir. Bu durum bayiyi acenteden ayırmaktadır. Acenteler merkeze bağlıdır ve riski üstlenmezler. İşte riskin üstlenilmesi durumu üreticiler için bayilik sözleşmesini cazip hale getirmektedir.
• Acenteler üretici adına ve hesabına hareket ederken karşılığında belirli bir ücret alırlar. Ancak bayilerin üreticiden belirli bir ücret alması söz konusu değildir.
• Acente hukuken üreticinin temsilcisidir, bayi ise böyle bir statüye sahip değildir.
• Acentenin belirli bir miktarda satmak ya da sürümü artırmak gibi bir yükümlülüğü yoktur. Ancak sözleşme ile kararlaştırılması halinde söz konusu olabilmektedir. Bayilik sözleşmesinde bu durum kararlaştırılmamış olsa bile kurumun yapısı gereği bu yükümlülükler mevcuttur.
• Bayilik alınabilmesi için bayilerin belirli bir teminatı yatırması gerekmektedir. Ayrıca her yıl sonunda üreticiye hesap vermesi gerekmektedir. Ayrıca üretici bayiyi denetleme hakkına sahiptir. Acentenin belirli bir teminat yatırması gibi bir şart ise mevcut değildir. Zira acente üreticiden bağımsız bir tacir değildir.
• Bayilik sözleşmesinin ardından asıl firma tarafından bayiye bayiliği ortaya koyan bir yetki belgesi verilir ve bu belge bayi tarafından açıkça görülebilir bir yere asılmak zorundadır.

Bayi İle Franchise Arasındaki Fark Nedir?

• Franchise sözleşmesinin başında ya da sözleşme süresince franchise alanın belirli bir ücret ödemesi gerekmektedir. Ancak bayilik sözleşmesinde bayi belirli bir teminat yatırmasına rağmen bayilik verene belirli bir ücret ödemek zorunda değildir.
• Franchise alan çatı firmanın markasını, işletme adını vb. kullanmak zorundadır, kendine ait adı kullanamaz. Bayilikte ise kendi adını kullanabilmektedir.
• Bayinin serbest hareket alanı franchise alandan daha geniştir.
• Franchise alan dekorasyon ve işletme prensibi açısından franchise verene bağlıdır. Bayiler ise aksi kararlaştırılmadıkça bu alanlarda serbesttirler.

Bayilik Sözleşmesinin Tarafları ve Yükümlülükleri

Bayilik Sözleşmelerinde Üreticinin Yükümlülükleri

Bayilik sözleşmelerinde üreticinin yükümlülükleri şunlardır:

• Ürettiği Malları Teslim Yükümlülüğü
• Sadakat Yükümlülüğü
• Destekleme Yükümlülüğü
• Münhasır Bayilik Sözleşmelerinde O Bölgede Satış Yapmama Yükümlülüğüdür.

Ürettiği Malları Teslim Yükümlülüğü

Üreticinin malları bayiye teslimi sözleşmeden doğan asli yükümlülüğüdür. Sözleşmede ürün miktarı konusunda bir hüküm bulunmuyorsa, bayinin fazla mal talebi dürüstlük kuralı çerçevesinde değerlendirmeye tabi tutulacaktır. Uygulamada sıkça karşılaşılmakta olan, üreticinin üretim ve teslim sırasında yaşanan sıkıntılar sebebiyle sipariş edilen malları teslim edememesi halinde sorumlu olmadığına dair sorumsuzluk kayıtları, üreticiye keyfi hareket hakkı verdiği takdirde, geçersiz kabul edilmektedir.

Sadakat Yükümlülüğü

Üreticinin sadakat yükümlülüğü de söz konusudur. Bu yükümlülük, sürekli bir ilişki teşkil eden bayilik sözleşmesi dolayısıyla, üreticinin bayinin faaliyetlerine engel olmaması, zorlaştırmaması ve ona destek olması anlamına gelmektedir. Üretici ve bayi arasındaki güven ilişkisi için elzemdir.

Destekleme Yükümlülüğü

Üreticinin bir diğer yükümlülüğü olan desteklemede ise üreticinin alanına göre değişiklik gösterecektir. Reklam malzemeler, broşür veya personele verilen eğitim buna örnektir.

Münhasır Bayilik Sözleşmelerinde O Bölgede Satış Yapmama Yükümlülüğü

Münhasır bayilik sözleşmelerinde belirli bir alanda veya belirli bir kitleye karşı, o üreticinin mallarını sadece sözleşmenin karşı tarafı olan bayinin satacağı kararlaştırılır. İşte bu tarz bayilik sözleşmelerinde üreticinin ek bir yükümlülüğü daha bulunur: o bölgede satış yapmamak. Ancak bu yükümlülüğün sınırı sadece üreticinin kendisinin o bölgede satış yapmaması değildir. Ayrıca bir başka dağıtıcı yerleştirmemek ve o bölgede bir üçüncü kişinin d satış yapmasını engellemekle yükümlüdür. Bu yükümlülük münhasır olmayan bayilik sözleşmelerinde geçerli değildir.

Bayilik Sözleşmelerinde Bayinin Yükümlülükleri

Bayilik sözleşmelerinde bayinin yükümlülükleri şunlardır:

1. Sözleşmeyle Belirlenen Malları Satın Alma Yükümlülüğü
2. Asgari Alım Yükümlülüğü
3. Sürümü Arttırma Yükümlülüğü

Sözleşmeyle Belirlenen Malları Satın Alma Yükümlülüğü

Üreticinin mallarını teslim etme yükümlülüğüne karşı bayinin de o malları satın alma yükümlülüğü söz konusudur.

Asgari Alım Yükümlülüğü

Bayiye yüklenen bu yükümlülük üreticinin mallarını satımı ve üretimini önceden planlayabilmesi bakımından önemli olduğu kadar bayinin de sürümü artırma yükümlülüğünü yerine getirebilmesi konusunda teşvik edicidir. Bu yükümlülüğe aykırı hareket edilmesi halinde, eğer şartlar karşılanıyorsa, üretici tarafından sözleşme haklı nedenle feshedilebilmektedir. Bu, her olay özelinde değerlendirilmelidir.

Sürümü Arttırma Yükümlülüğü

Bayilik sözleşmesindeki bayinin en önemli edimlerinden biri olan sürümü arttırma yükümlülüğü sözleşme süresince geçerlidir. Sattığı malların sürümünü arttırmak amacıyla yapacağı reklam, tanıtım vb. Unsurlar sözleşme ile kararlaştırılabileceği gibi bayi tarafından da belirlenebilmektedir. Aksi kararlaştırılmazsa bu faaliyetler için harcanan masraflar bayinin üzerindedir. Bayinin sürümü arttırma yükümlülüğünü ihlal etmesi halinde üretici sözleşmeyi feshedebilir ve bu nedenle uğradığı zararlar için tazminat talep edebilir.

Bayilik Sözleşmesinin Sona Ermesi

Bayilik sözleşmesi hukuki işlemle sona erebileceği gibi herhangi bir işlem olmaksızın da sona erebilmektedir. Örneğin sözleşmede belirlenen sürenin dolması, bozucu şartın gerçekleşmesi ya da taraflardan birinin ölümü buna örnek verilebilmektedir.

Bayilik Sözleşmesinin Hukuki İşlem ile Sona Erdirilmesi

Bayiliğin İkaleyle Sona Erdirilmesi

Tarafların karşılıklı olarak sözleşmeden doğmuş olan alacaklarından ve borçlarından feragat etmesi ile bayilik sözleşmesi sona erdirilebilir. İkale sözleşmesi belirli bir şekil şartına tabi olmaksızın yapılabilir. İleriye etkili bu sözleşme neticesinde geçmişte yapılan edimler geri talep edilemez.

Bayilik Sözleşmesinin İptali

Sözleşme yapılırken mevcut olan bir irade sakatlığı nedeniyle sözleşmenin iptal edilmesi halinde de bayilik sözleşmesi sona ermiş olacaktır. Bu irade sakatlıkları ve sözleşmenin iptali Borçlar Hukukunun genel hükümlerine tabidir.

Bayilik Sözleşmesinin Olağan Feshi

Türk Ticaret Kanunu acentelik hükümlerinin burada kıyasen uygulama alanı bulacağını yukarıda belirtmiştik. TTK madde 121 uyarınca sözleşme bir süreye tabi kılınmamışsa taraflar üç ay öncesinde ihbarda bulunarak sözleşmeyi feshedebilirler. Bu fesih için herhangi bir sebep aranmamaktadır. İhbardan 3 ay sonrasında sözleşme sona ermiş olacaktır.

Bu ihbarın geçerlilik şartı ise TTK madde 18/3 uyarınca ;

• noter aracılığıyla,
• telgrafla
• ya da taahhütlü mektupla

yapılmasıdır.

Bayilik Sözleşmesinin Haklı Nedenle Feshi

Sözleşmenin feshini haklı kılan bir nedenin bulunması halinde ihbar için belirli bir süre aranmadan sözleşme feshedilebilmektedir. Bu sebebin haklı sayılabilmesi için taraflardan biri açısından bu sözleşmenin devam ettirilmesini çekilmez hale getirmesi aranmaktadır. Güven sarsıcı hareketler, yükümlülüklerin yerine getirilmemesi gibi durumlar mevcut olduğunda haklı nedenle fesih de söz konusu olabilmektedir. Bir durumun haklı nedenle fesih teşkil edip etmediği dürüstlük kuralı çerçevesinde değerlendirilecektir. Karşı tarafın uzun süreli hastalığı, ifa imkansızlığı, aciz hali ve temerrüd gibi durumların sözleşmenin karşı tarafı için bu sözleşmeye devam etmeyi çekilmez hale getirebileceği kabul edilmektedir.

Bayilik Sözleşmesinin Feshedilmesi Sonrasında Bayinin Hakları

Bayinin Tazminat Talebi

Sözleşmenin feshinin haklı nedene dayanmadığı ve üç aylık ihbar süresine uyulmadığı takdirde bayi, sözleşmeyi fesheden üreticiden, tazminat talep edebilmektedir. Türk Ticaret Kanununun acentelik için öngördüğü 121.madde bayilik sözleşmesine kıyasen uygulanır. Bu madde dolayısıyla, bayinin sözleşmenin feshi dolayısıyla yarın kalan işler sebebiyle yaptığı masrafları karşılayamamış olması halinde bu masraflar ve yoksun kaldığı karı tazminat yoluyla talep etme hakkı bulunmaktadır.

Bayinin Denkleştirme Tazminatı Talebi

Sözleşmenin haklı bir nedene dayanmadan feshedildiği hallerde, üreticinin sözleşmenin sona ermesinden sonra dahi bayinin kazandığı müşteriler sayesinde önemli miktarda kazanç elde etmesi halinde bayi denkleştirme tazminatı talebinde bulunabilir. Bu iddiaların ispatı bayinin üstündedir. Gerekli şartların varlığı halinde, hakkaniyet çerçevesinde uygun bir miktarda tazminata hükmedilebilmektedir.

Bayilik sözleşmesinin yapılması için uzman bir avukata danışmak tarafların lehine olacaktır.

• BELİRLİ SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMESİ
• EVLİLİK SÖZLEŞMESİ
• İŞÇİNİN HAKLI NEDENLE FESHİ
• TAŞINMAZ SATIŞ VAADİ SÖZLEŞMESİ
• ESER SÖZLEŞMESİ NEDİR ?
• LİSANS SÖZLEŞMESİ
• ASKER RÜTBELERİ
• KASTEN ÖLDÜRMEYE TEŞEBBÜS