Türk Ceza Kanunu’nun 33. maddesi, sağır ve dilsiz bireylerin ceza sorumluluğunun tespitinde özel bir düzenleme getirerek, bu kişilerin iletişim ve algı kapasitelerindeki farklılıkları dikkate alır. Ceza hukukunda temel ilke, kusur yeteneğine sahip olan kişilerin cezalandırılmasıdır. Ancak bazı bireylerde bu yetenek doğrudan yaşla değil, fiziksel veya zihinsel engellilikle ilişkili olarak gelişim düzeyinden etkilenebilir. İşte bu çerçevede, sağır ve dilsiz bireyler için yaş aralıkları bir üst kademeye taşınarak cezai sorumluluk değerlendirmesi yapılır.
TCK 33 ile hangi amaç güdülmektedir?
Bu hüküm, iletişim kurma zorluğu ve dil gelişimindeki gecikmeler nedeniyle, sağır ve dilsiz bireylerin ceza sorumluluğunun değerlendirilmesinde yaşa bağlı standartlardan sapılmasını sağlar. Çünkü bu bireylerin hukuki anlamları algılaması ve davranışlarını yönlendirme yeteneği, aynı yaş grubundaki sağlıklı bireylere kıyasla gecikmeli gelişebilir. Bu nedenle TCK, sağır ve dilsiz bireylerin cezai ehliyetini belirlerken çocuklara özgü yaş sınırlarını esnetmiştir.
Sağır ve dilsiz bireylerin cezai sorumluluğu nasıl yaşlara göre düzenlenmiştir?
TCK 33. madde, sağır ve dilsiz bireyler için çocuklar hakkında öngörülen yaş sınıflarını 3 yıl ileriye taşımaktadır. Aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
| Normal Yaş Grubu | Uygulandığı Sağır ve Dilsiz Yaş Grubu | Uygulanan Hüküm |
|---|---|---|
| 12 yaşını doldurmamış çocuklar | 15 yaşını doldurmamış sağır ve dilsizler | Ceza sorumluluğu yok, yalnızca güvenlik tedbirleri uygulanabilir |
| 12–15 yaş arası çocuklar | 15–18 yaş arası sağır ve dilsizler | Algılama ve yönlendirme yeteneğine göre ceza sorumluluğu doğabilir |
| 15–18 yaş arası çocuklar | 18–21 yaş arası sağır ve dilsizler | Ceza verilir, ancak yaş küçüklüğü nedeniyle indirim uygulanır |
Sağır ve dilsiz bireylerin algılama yeteneği nasıl değerlendirilir?
Sağır ve dilsiz bireylerde algılama ve yönlendirme yeteneğinin yeterli olup olmadığı, kişisel gelişim düzeylerine, eğitim geçmişlerine, iletişim araçlarına erişimlerine ve duyu kaybının derecesine göre belirlenir. Bu değerlendirmede aşağıdaki unsurlar dikkate alınır:
- İşaret dili bilgisi ve kullanma becerisi
- Okuma yazma düzeyi
- Olay anındaki davranışlarının bilinçlilik seviyesi
- Sosyal çevresiyle iletişim kapasitesi
- Uzman pedagog ve psikologların değerlendirme raporları
Yargılama sürecinde mahkeme, bu kişilerin fiilin hukuki anlamını anlayıp anlamadığını ve davranışlarını yönlendirme becerilerinin gelişip gelişmediğini belirlemek amacıyla adli tıp kurumu veya uzman heyet raporları talep eder.
Sağır ve dilsiz bir bireyin 16 yaşında suç işlemesi hâlinde hangi hüküm uygulanır?
Normal şartlarda 16 yaşında bir birey için TCK m. 31/3 hükümleri uygulanır ve bu kişi 15–18 yaş grubu kapsamında değerlendirilir. Ancak bu birey sağır ve dilsizse, aynı kişi 15 yaşını yeni doldurmuş sayılır ve bu durumda TCK m. 31/2 hükümleri uygulanır. Yani:
- Cezai sorumluluğu olup olmadığına bakılırken algılama ve yönlendirme yeteneği incelenir.
- Bu yetenek yoksa ceza verilmez, sadece güvenlik tedbirine karar verilir.
- Bu yetenek varsa ceza indirimli şekilde uygulanır (örneğin ağırlaştırılmış müebbet cezası yerine 12–15 yıl arası ceza verilir).
Sağır ve dilsizlerin 21 yaşından sonra durumu nedir?
TCK m. 33 yalnızca 21 yaşını doldurmamış sağır ve dilsizleri kapsar. Bu yaştan sonra artık bireyler, yetişkin bireyler gibi değerlendirilir ve indirimli ceza veya özel koruma hükümleri uygulanmaz. Ancak yine de failin iletişim yeteneği ve algılama kapasitesi, cezai sorumluluğu etkileyen özel durum olarak hâkim takdirinde değerlendirilebilir.
Sağır ve dilsiz bireylerin yargılamasında hangi özel usuller uygulanır?
Bu bireylerin haklarının korunması amacıyla ceza muhakemesi sürecinde özel bazı önlemler alınır:
- Mahkemede işaret dili tercümanı bulundurulması zorunludur.
- Savunma hakları tam olarak yerine getirilebilmesi için uzman pedagog ve psikolog desteği sağlanır.
- İfade alma işlemi ve sorgu, özel tekniklerle yapılır ve çocuğun ya da bireyin duygusal durumu göz önünde bulundurulur.
Eğer tercüman yoksa veya işaret dili yetersizse, alternatif iletişim araçları (yazı, görsel anlatım, bilgisayar destekli programlar) kullanılır.
Güvenlik tedbirleri sağır ve dilsiz bireyler için nasıl uygulanır?
Cezai sorumluluğu olmayan veya kısıtlı olan sağır ve dilsiz bireyler hakkında uygulanabilecek güvenlik tedbirleri, çocuklara özgü güvenlik tedbirleriyle benzerlik gösterir. Bu kapsamda:
- Eğitim kurumlarına yönlendirme,
- Psikolojik ve sosyal destek programları,
- Rehabilitasyon merkezlerinde gözetim,
- Aile danışmanlığı ve sosyal hizmet uygulamaları devreye alınabilir.
Ayrıca toplum güvenliği açısından risk arz eden durumlarda, kişi hakkında tedavi amaçlı kapalı kurum tedbirleri de gündeme gelebilir.
Yargıtay’ın sağır ve dilsizlere ilişkin içtihatları nasıldır?
Yargıtay kararlarında, sağır ve dilsiz bireylerin cezai ehliyeti incelenirken, algılama ve yönlendirme yeteneğinin varlığı üzerinde hassasiyetle durulmaktadır. Kimi durumlarda mahkemelerin, yaşla orantılı değerlendirme yapmadan doğrudan ceza uyguladığı kararlar Yargıtay tarafından bozulmuş, yeniden uzman incelemesi talep edilmiştir.
Yargıtay, bu bireylerin cezai sorumluluğunu değerlendirirken yaş ve iletişim engelinin bireysel etkilerini birlikte değerlendirmeyi esas almakta ve standartlaştırılmış kararlar yerine kişiselleştirilmiş hüküm kurulmasını vurgulamaktadır.
TCK 33. madde ile sağır ve dilsiz bireylerin cezai sorumluluğunun değerlendirilmesi, adaletin kişiye göre şekillenmesini sağlayan özel bir düzenlemedir. Bu madde sayesinde işitme ve konuşma engelli bireylerin iletişim zorlukları göz ardı edilmeden, onların gelişim düzeylerine uygun bir ceza adaleti mekanizması işletilmekte; hem bireylerin hakları korunmakta hem de toplum güvenliği sağlanmaktadır.
